Reja: Jamiyatni demokratik yangilash strategiyasining olti ustuvor yo'nalishi mazmun-mohiyati. Davlat va jamiyat qurilishi jarayonlarini erkinlashtirish muammolari. Sud-huquq sohasi islohotlari va inson huquq hamda burchlari

Birinchisi. Siyosiy hayotni, davlat va jamiyat qurilishi jarayonlarini erkinlashtirishning amaliy ko'rinishi 2001 yil 27 yanvardagi umumxalq referendum yakunlari, Prezidentlik vakolatining besh yildan etti yilga uzaytirilgani, Oliy Majlisning 2004 yilgi saylovdan so'ng ikki palatali professional parlament maqomida faoliyat ko'rsatishi haqiqatida va bu o'zgarishlarning yangi konstitutsiyaviy-huquqiy asoslari yaratib berilgani bilan bog'liq. Ayniqsa, amaldagi Konstitutsiyaga kiritilgan o'zgartishlar va qo'shimchalar, ularda huquqiy rasman muhrlangan o'zgarishlar mamlakat siyosiy hayotini, davlat va jamiyat qurilishi jarayonlarini yanada demokratlashtirish asosida erkinlashtirish amaliyotiga zamin bo'ldi va h. k.
Ikkinchisi. Ustuvor yo'nalishlar tizimida, shubhasiz iqtisodiyot sohasini erkinlashtirish alohida maqom ega. Gap shundaki, shaxsning moddiy manfaatlari manbai bo'lgan mehnat faoliyati inson hayotida taqdirilomon ahamiyatga ega. Shu bois fuqarolarning ta'minlanishi, albatta, shart bo'lgan huquqlari, erkinliklari va mas'uliyat-majburiyatlari jamiyatda mavjud imtiyozlardan foydalanish imkonini beruvchi ishlab chiqarish bilan bevosita bog'liq.
Islom Karimov o'z siyosiy-iqtisodiy ta'limotida iqtisodiyotni erkinlashtirish bilan bog'liq birinchi galdagi asosiy vazifani mulkdorlar sinfini shakllantirish masalasini tubdan hal etish, xususiy mulkchilik etakchi o'rinda turadigan ko'p ukladli iqtisodiyotni barpo etish, deb belgiladi¹.
Iqtisodiyot sohasini erkinlashtirish o'zining zarur va mukammal asoslariga ega. Ulardan biri - iqtisodiy o'sishning ustuvorligi. Keyingi o'n yillikdagi xalqaro tajriba iqtisodning tanzzul holati sharoitida erkinyulashtirish bilan bog'liq o'zgarishlar samarasiz ekanligini yaqqol ko'rsatdi.
O'zbekiston Respublikasida milliy iqtisodiyotni erkinlashtirish o'ziga xosligi bilan ajralib turibdi. Eng avvalo, u ijtimoiy-iqtisodiy taraqqiyotning “o'zbek modeli”ni amaliyotda ijrosini ta'minlash bilan bog'liq dastlabki islohotlarning o'ziga xos xususiyatlari va makroiqtisodiyot jarayonlarining hozirgi umumiy holati bilan belgalanadi.
Iqtisodiyotni erkinlashtirishning bosqichma-bosqich yo'li narx-navoni erkinlashtirish amaliyotidan boshlandi. Sabab - narx-navo erkinligi milliy iqtisodiyotni yalpi erkinlashtirishning tamal toshidir. Chunki bozorning o'zi o'zini boshqarish, jumladan, narx-navoni belgilash imtiyoziga ega xo'jalik tizimidir.
Iqtisodiyotni erkinlashtirish haqiqiy raqobat muhitini shakllantirish bilan uzviy bog'liqdir. Raqobat bo'lmasa, bozor iqtisodiyotini barpo etib bo'lmaydi. Raqobat -bozorning asosiy sharti, aytish mumkinki, uning qonunidir. Shu sabab ham “Monopoliya faoliyatini cheklash to'g'risida”gi qonunga to'liq rioya etgan holda, iste'molchilar huquqlari himoyasini ta'minlash lozim. Shuningdek, bozor infratuzilmasini yanada rivojlantirish, moliyava bank tizimi faoliyatini yanada takomillashtirish ehtiyoji yuzaga keldi. Natijada 2003 yil 15 oktyabrdan milliy valyutaning konvertatsiyasi rasman yo'lga qo'yildi. Valyuta tizimi bozorni yanada erkinlashtirish imkonini yuzaga keltirdi. Boz ustiga, davlat va turli tekshiruvchi, nazorat qiluvchi organlar tomonidan xo'jalik faoliyatiga aralashishi rasman cheklab qo'yildi.
Iqtisodiyot sohasini erkinlashtirish mamlakat iqtisodiyotini jahon iqtisodiy tizimiga uyg'unlashuvini, tashqi iqtisodiy faoliyatni tashkil etish tizimini tubdan qayta ko'rib chiqilishini ta'minladi. Agrar soha bilan bog'liq birinchi vazifa paychichlik munosabatlari, fermer va dehqon xo'jaliklarini rivojlantirish orqali qishloqda egalik tuyg'usini qayta tiklash, xususan, tadbirkorlikni rivojlantirish yuzasidan qabul qilingan qarorlar hayotda to'la ro'yobga chiqishi uchun barcha ishni qilishdan iborat bo'ldi.
Erkin tadbirkorlik uchun iqtisodiy va huquqiy shart-sharoitlarni yanada takomillashtirish, kichik va o'rta biznesni keng rivojlantirish uchun hamma yo'l ochib berilyapti. Tadbirkorlik tuzilmalarining moliya, bank va boshqa bozor tuzilmalari bilan munosabatlari mustahkamlanib, kredit olish yo'lidagi to'siqlar olib tashlanyapti. Ularning resurslaridan foydalanishlariga keng yo'l ochib berish, ishlab chiqarayotgan mahsulotlari mamlakatning o'zi ham, uning tashqarisida ham sotiladigan bozorni kafolatlovchi tizimni barpo etish yo'lga qo'yilmoqda.
Kichik biznes uchun boshqaruvchi kadrlar tayyorlaydigan, ularning iqtisodiy va huquqiy madaniyatini oshiradigan biznes maktablari tarmog'i vujudga keltirilyapti. Eng muhimi - iqtisodiyot tarkibida kichik, o'rta va xususiy biznes munosib o'rin egallashiga, kerak bo'lsa, hal qiluvchi o'rinni egallashiga, yaqin ikki-uch yil ichida kichik va xususiy korxonalar sonini ikki baravar ko'paytirib, yalpi milliy mahsulotda ularning ulushini kamida 25 foizga etkazishga erishish ko'zda tutilgan va h.k. Hozirgi kun yutuq va samaralari nuqtai nazaridan erkinlashtirish siyosati O'zbekistonda demokratik jamiyatni shakllantirishga yo'naltirilgan aniq, istiqbolli strategic mazmun-mohiyati bilan qizg'in kechayotgan yalpi tub islohotlarning yangilanish, milliy tiklanish bilan bog'liq navbatdagi sifat bosqichiga aylandi. Va jamiyatni erkinlashtirishning nazariy-amaliy yaxlit kvintessentsiyasi maqomida O'zbekistonda demokratik rivojlanishdek milliy tsivilizatsiyaning tamal toshlaridan biriga aylandi. Jamiyat demokratik rivojining yangi sifat bosqichi - fuqarolik jamiyati asoslarini shakllantirish jarayonlariga debocha bo'ldi.