Режа: Кириш 1 Боб сиёсий тизим вa унинг вaзифaлaри

Сиёсатшуносликда тизимли ёндашувнинг асосчиси Д. Истон (1917-йили туғилган) ҳисобланади. У "Сиёсий тизим" (1953), "Сиёсий ҳаётнинг тизим таҳлили" (1965), "Сиёсий тузилиш таҳлили" (2010) ва бошқа асарларида сиёсий тизим назариясини ишлаб чиқади. Унинг учун сиёсат нисбатан мустақил соҳа, аммо ўзаро боғлиқ элементлардан иборат. Бир томондан, сиёсат кенгроқ бутун жамиятнинг бир қисмидир. Ушбу имкониятда у биринчи навбатда тизимга кирадиган ташқи импулсларга жавоб бериши ва жамият аъзолари ўртасидаги зиддиятлар ва кескинликнинг олдини олиши керак. Бошқа томондан, у моддий ва маънавий ресурсларни тақсимлашда қатнашади ва шахслар ва гуруҳлар ўртасида қадриятлар ва имтиёзларнинг ушбу тақсимотини қабул қилишни рағбатлантиради. Сиёсий тизимнинг ўзини ислоҳ қилиш ва атроф-муҳитни ўзгартириш қобилияти ва имконияти муҳимдир. Сиёсий тизим-бу ташқи муҳит билан боғлиқлиги туфайли ўзини ривожлантирадиган ва ўзини ўзи бошқарадиган организм. Тизимларнинг умумий назарияси элементларидан фойдаланган ҳолда Д. истон сиёсий тизим ва унинг ташқи ва ички муҳити ўртасидаги "тўғридан-тўғри" ва "тескари" алоқаларни ўрганишга асосланган яхлит назарияни яратишга ҳаракат қилади ва сиёсий тизимни жамиятдан келиб чиқадиган ижтимоий импулсларни (талаблар ёки қўллаб-қувватлаш) сиёсий қарорлар ва ҳаракатларга айлантириш механизми сифатида тақдим етади.
Хулоса
Сиёсий муносабатлар – сиёсий ҳокимиятни қўлга киритиш ва амалга ошириш билан боғлиқ ҳолда жамиятда қарор топадиган муносабатлар. Сиёсий муносабатлар сиёсий тизимнинг таркибий қисмлари ўртасидаги тўғри ва айланма алоқаларнинг тузилмавий асосини ўзида ифодалайди. Сиёсий тамойиллар ва меъёрлар ҳам сиёсий тизимнинг таркибий қисми ҳисобланади ва амалда сиёсий тизим доирасидаги сиёсий муносабатларни тартибга солади. Сиёсий тузумлар бир-биридан қанчалик фарқланса (масалан, авторитаризм ва демократия), тегишли сиёсий тизимлар фаолиятининг асосида ётадиган тамоил ва меъёрлар ҳам ўзаро шунчалик фарқланади. Сиёсий тамойиллар ва меъёрлар конституция, қонун ва кодекслар орқали мустаҳкамланади. Улар сиёсий муносабатларга катта жўшқинлик бағишлаб, уларни тартибга солади. Сиёсий онг қонунлар ва сиёсатни амалга ошириш механизмларини билиш имконини беради, инсоннинг атроф-муҳитга ва сиёсий ҳаётга муносабатини шакллантиради, давлат сиёсатининг мақсад ва мазмунини тушунишга ёрдамлашади, сиёсий тизимнинг қолган барча тизимларини мўтадиллаштиради.
Сиёсий онг – сиёсатнинг субъектив мезони. Сиёсий фаолиятни акс еттириш даражаси ва шаклларига кўра сиёсий онг тузилишида диалектик жиҳатдан ўзаро боғлиқ икки даража – назарий мафкуралаштирилган ва оддий даражалар фарқланади1.
Сиёсий маданият жамиятда мавжуд сиёсий тизимнинг таянчи бўлиб хизмат қилади, аҳолининг барча қатламларини бирлаштириш (ёки ажратиш) имконини яратади ва бу билан ҳокимиятни қўллаб-қувватлаш учун кенг ижтимоий замин тайёрлайди ёки бунга нисбатан аксинча ҳолат юз беради. Сиёсий маданият, шунингдек, тизимга нисбатан ривожланишда қадрият-одатлар устунлиги ва талабларини тақозо қилади.
Сиёсий маданият – жаҳон умумий маданиятининг ажралмас таркибий қисми. Тарихий-сиёсий ривожланиш жараёнида халқлар сиёсий тажриба орттирадилар. Мазкур тажриба таъсирида инсонларда сиёсий онг шаклланади. Одамларнинг сиёсий онги эса, ўз навбатида, ижтимоий табақалар, халқларнинг сиёсий хулқ-атворини белгилайди. Бинобарин, сиёсий маданият уч жиҳатнинг, яъни тарихий-сиёсий тажриба, сиёсий онг ва сиёсий хулқ-атворнинг муштараклигидир.Сиёсий мулоқот тегишли ахборотнинг тарқалишини ўз ичига олади. Сиёсий иштирок фуқароларнинг сиёсий тизим ёки мухолифатни тегишли даражада қўллаб-қувватлашларини ўзида ифодалайди.