Reja: kirish aqshning moliya tizimi va uning tarkibi aqshning davlat budjeti, daromad va xarajatlar tavsifi. Shtatlar va moliyaviy boshkaruv organlarining moliyasi. Xulosa Adabiyotlar. Kirish

3.AQSHning davlat budjeti, daromad va xarajatlar tavsifi.
AQSH federal budjeti xarajatlar tarkibida chet mamlakatlarga subsidiya va kreditlar kurinishidagi turli xil yordamlar yirik xajmni tashkil kiladi.Ushbu yordamlar fakatgtna iktisodiy maksadda bulmasdan «begaraz xarbiy yordamlar» , yoki arzon baxolarda kurlol aslaxa yetkazib berish kurinishida xam amalga oshiriladi.
Federal budjetdan ijtimoiy maksadlarga ajratiladtgan mablaglar salmogi ancha kupayib bormokda va ular kuyidagidlarni uz ichiga oladi: jamoat transportini subsidiyalar , tegishli budjetlarga ta’lim ,soglikni saklash va ijtimoiy maksadlar uchunxarajatlarni amalga oshirish uchun maxalliy xukumat organlariga dotatsiyalar ajratish , kishlok xujalik maxsulotlari baxosini ma’lum chegarada ushlab turish uchun sarflanadi.
Boshkaruv xarajatlari konun chikaruvchi, ijro etuvchi va sud markaziy organlar xarajatlarini moliyalashtirishni uz ichiga oladi.
AQSHda federal budjet takchilligini kiskartirish va boskichma –boskich uni butunlay bartaraf etish rejasi 1991 yilda kabulkilindi.1991 yilda AQSH davlat budjeti takchilligi YAIMga nisbatan 4.7 % bulgan bulsa 2000 yilda esa YAIM ga nisbatan 0.3 %ga tushirildi.2002 yilda AQSH da «Balanslashtirilgan budjet tugrisida» gi konin kabul kilindi . Bunga asosan budjet takchilligini 2002 yilda 0 ga tenglashtirish rejalashtirilgan.
AQSHda budjet jarayoni .Budjet loyixasini tuzish-budjet jarayoning muxim boskichlaridan biridir: ayni shunda budjet xajmi , umumiy yil uchun solik va pul kredit siyosati, mablaglardan foydalanishning asosiy yunalishlari. Budjet kamomadini koplash uslublari, shuningdek daromadlarni budjet tizimi buginlari urtasida tksimlanishi kabi masalalar xal kilinadi.
Davlat budjeti loyixasini tuzish kelayotgan budjet yilidan birmuncha oldin, ya’ni AQSHda 18 oy oldin boshlanadi.Budjet loyixasi parlament koshidagi maxsus organ –budjet va boshkaruv xizmat tomonidan ishlab chikiladi. Budjet loyixasini tuzishda kuyidagi maksadlar kuyiladi:
1.Iktisodiyotning samadarligini oshirishga aktiv ta’siri
2.moliyaviy boshka resurslarni mamlakatning iktisodiy va ijtimoiy rivojlanish istikbollari uchun sarflash
3.Mablaglarni sarflashda ularning mutanosibligi va ustivorligini urnatish.
Budjet jarayoni bu budjetning takchilligini mablag bilan ta’minlash manbaalarini topish bilan boglik izlanishdir.
AQSHda budjet kalendari – budjet xarajatlarining xarakati vakti buyicha taksimlash rejasidir.
Yukori ijro organi tomonidan makullangan loyixa konun chikaruvchi organ parlamentga kurib chikish va tasdiklash uchun topshiriladi.Xaar bir palata loyixani sinchiklab urganib chikkandan keyin uz xulosalarini izoxi bilan beradilar .Budjet jarayon budjetga oid konun kabul kilsh bilan yakunlanada
Budjet ijrosi- tasdiklangan daromadalarni kelib tushishini va kuzda tutilgpn xarajatlarni amalga oshirishni bildiradi.
Budjet-moliya tizimining markaziy bugini xisoblanadi. Shunng uchun tizimning markaziy bugini bugini xisoblanadi. Shuning uchun u moliyaning barcha xususiyatlarini uzida aks ettiradi. Moliya-bu ijtimoiy maxsulot va milliy daromadni taksimlash va kayta kayta taksimlash bilan boglik bulgan pulli munosabatlardir. Budjet uzida pulli munosabatlarni aks ettirsada. Moliyaga nisbatan tor tushuncha buladigan va foydalaniladigan budjet fondlariga oid pulli munosabatlardir.
AQSH davlat budjetining tarkibi. Davlat budjeti kutilayotgan daromadlar bilan xarajatlarni takkoslaydigan moliyaviy rejadir. Axolidan olinadigan soliklar.ijtimoiy-sugurta tulovlari, korporatsiyalardan olinadigan soliklar, aksiz yigimi, karzlar va boshka tushumlar federal xukumat daromadlarining muxim manbai xisoblanadi. Ularning katta kismini daromad soligi tashkil etadi. Xozirda AQSHda firmalarga solinadigan solik xukumat daromadlarning xar 1$ iga urtacha 12 sentni tashkil etsa, aksiz soligi xar 1 $ iga urtacha 4 sentni tashkil etadi. Ayrim tovarlarni ishlab chikarish va sotish aksiz yigimiga tortiladi, masalan: atirga solinadigan solik.
Ijtimoiy ta’minot dasturlarini moliyalash uchun foydalaniladigan ijtimoiy sugurta fondlariga tushumlar asosan ishchi va xizmatchilarning ish xaklariga solinadigan soliklardir. 2000 yilda bu federal xukumat uchun mablaglarning kattaligi jixatidan ikkinchi urinda bulgan manbai edi. Kuchmas mulkka,sovgalarga solinadigan soliklar va bojxona tulovlari xar bir budjet dollarining urtacha 2 sentini tashkil kiladi. Kuchmas mulkka yoki sovgalarga solinadigan soliklarni juda katta meros yoki katta boylik olishgan odamlar tulashadi. Bojxona tulovlari import soligidir.
Shtat xukumatlari va maxalliy budjetlarining asosiy daromadi maxsulot sotishdan olinadigan soliklar xisoblanadi.
Ayniksa, katta shaxarlarning budjetini 400-600 foizini munitsipial xarajatlar tashkil kiladi.
Maxalliy budjetlar daromadlari va xarajatlari kup xollarda mutanosibligi bir-biriga tugri kelmaydi va ular 20-30 foizini tashkil etadi.
AQSHda pul mablaglari asosan yukori bugindan pastki bugingacha okib keladi.
Federal budjet mablaglari shtatlar budjetiga va uning maxalliy budjetiga dotatsiya va maksadli subsidiya kurinishida mablaglar bilan ta’minlanadi.
Markaziy davlat bilan maxalliy xukumatning boshkaruv organlari asosan daromadlarni dasturi kurinishida bayon kilinib, mablaglar ajratiladi.
Demak, dastur asosida berilgan mablaglar xarajati mustakil olib boriladi.
AQSHda budjet loyixasini tuzish budjet jarayonining asosiy boskichlaridan biri bulib xisoblanadi.
Bunda budjetning xajmi solik va pul-kredit siyosati yunalishini mablaglardan foydalanishni asosiy yunalishlari, budjet defitsitini tuldirish usullari xamda daromadlarni budjet tizimi buginlari urtasida taksimlanishini ta’minlaydi.
Davlat budjeti loyixasini tuzish 8 oy oldin boshlanadi. Budjet loyixasi ijro xukumati tomonidan ishlab chikiladi, YA’ni moliya vazirligi AQSHda maxsus organ-Prezident xuzuridagi budjetni boshkarish xizmati yordamida tuziladi. Budjet loyixasini tuzishda asosiy maksadlar kuzda tutiladi:
1. Budjetni iktisodiyotning samaradorligini oshirishga yullash
2. Moliya va boshka resurslarni mamlakatni iktisodiy va ijtimoiy rivojlanish istikbollarini ta’minlash.
Ijro maxkamasi (AQSH prezidenti) ma’kullagandan keyingina budjet loyixasini konunchilik organi parlamentda kurib chikish va tasdiklash uchun topshiriladi. Koidaga kura, budjet loyixasini xar bir palata tomonidan aloxida (bir vaktning uzida AQSHning ikkita palatasi) muxokama kilinadi. Parlamentning xar bir palatasida anik budjet masalalari, kupgina xollarda dasturlar buyicha maxsus kumita va komissiyalar faoliyat kursatadi.Ular budjetning xar bir bandini chukur taxlil kilib, tuzatish kiritadilar va xulosalar beradilar.
Budjetning kelishmovchiliklarsiz xar bir palata tarafidan kabul kilinishidan keyin parlamentning budjet tugrisidagi umumiy karori kabul kilinadi. Agarda kelishmovchilik paydo bulsa, u u xolda ikkita palata a’zolaridan tashkil topgan kelishtiruv komissiyasi tomonidan xal kilinishi shart. Parlamentda budjet loyixasi kurilayotganda, xukumat tarafidan takdim kilingan budjet loyixasiga parlament a’zolarining uzgartirishlar kiritish xukuklari muxim axamiyat kasb etadi.
Budjet protsessining ikkinchi bugini budjet tugrisidagi konunni butun yoki aloxida budjet kursatmalari yakunlanadi.
Maxsus fondlarning klassifikatsiyasi. Bu fondlar xukukiy yuriknomalar,foydalanish maksadlari bilan bir-biridan fark kiladi.
Xukukiy yuriknomalarga kura maxsus fondlar davlat va maxalliy fondlarga bulinadi.
Federativ davlatlarda (AQSH, Kanada…) federatsiya a’zolari maxsus fondlar tuzish xukukiga egadirlar.
Davlat maxsus fondi markaziy xukumat tasarrufida buladi.
Bunga muxim fondlar:
-investitsion
-valyutali
-ijtimoiy sugurta va boshka fondlar kiradi.