Reja: kirish davlat moliyaviy nazorati haqida tushuncha berish

1.Davlat moliyaviy nazorati haqida tushuncha berish.
Moliya organlarining ko’p qirrali nazorat faoliyati byudjetni rejalashtiris Ma'lumki, davlat moliyasini boshqarishda davlat moliyaviy nazorati juda muhim ahamiyatga ega. Bu nazorat, davlat moliyaviy xizmatlarining samaradorligini, mablag'larning to'g'riligini va xavfsizligini ta'minlashga yordam beradi. Bu esa, davlat tizimining barcha sohalarida samimiy va ishonchli faoliyatni muvaffaqiyatli amalga oshirishda juda katta ahamiyatga ega.
Bu mavzuni tushunish uchun, sizga davlat moliyasini boshqarishning umumiy qarashlari va shakllari haqida tushuntirib, keyingi qismda esa davlat moliyaviy nazoratining asosiy turlari va ularning ahamiyati haqida ma'lumotlar beraman.
Davlat moliyasini boshqarishda umumiy qarashlar:
1. Moliyaviy siyosat va qonunlar tuzilishi;
2. Moliyaviy xizmatlar tashkil etilishi;
3. Moliyaviy resurslarning boshqarilishi, masalan, mablag'lar, tovarlar, va xizmatlar;
4. Moliyaviy hisob-kitob va xujjatlar o'rnatilishi;
5. Moliyaviy hisob-kitob va xujjatlar to'g'riligi va xavfsizligi taminlash.
Davlat moliyaviy nazoratning asosiy turlari:
Qonuniy nazorat: Qonuniy nazorat organlari, masalan, parlament, qonun qabul qilish organlari va boshqa tashkilotlar, qonunlarning moliyaviy qismiga nazorat qilish uchun tuzilganlar.
Ijro nazorati: Bu nazorat, moliyaviy xizmatlar va resurslarning amalga oshirilishini, to'g'riligini va xavfsizligini ta'minlash maqsadida tuzilgan. Bu nazorat organlari, masalan, davlat moliyaviy inspeksiyalari, moliyaviy nazorat qilish tashkilotlari va boshqatashkilotlar.
Xalqaro nazorat: Bu nazorat, moliyaviy tashkilotlar tomonidan amalga oshiriladigan xalqaro savdo va moliyaviy operatsiyalarni nazorat qilishni o'z ichiga oladi. Bu tashkilotlar, masalan, Xalqaro Valyuta Fondi (IMF), Dunyo Banki, Moliyaviy Amaldagi Harakatlar Task Forisi (FATF) va boshqa tashkilotlar.
Davlat moliyaviy nazoratning ahamiyati:
Moliyaviy to'g'ri va samarador boshqarish: Davlat moliyaviy nazorati, mablag'larni to' g'ri va samarador boshqarishga yordam beradi. Agar moliyaviy tizim yaxshi boshqarilmasa, bu qarzlar, inflatsiya va boshqa moliyaviy muammo va xavfni taqozo qilishi mumkin.
Xavfsizlik: Davlat moliyaviy nazorati, moliyaviy hisob-kitoblarni to'g'ri va xavfsiz boshqarishga yordam beradi. Bu esa, xavfli xarajatlarni, xavfli operatsiyalarni va moliyaviy jinoyatlarini oldini olishga yordam beradi.
Transparensiya va hisob-kitobning ochiligi: Davlat moliyaviy nazorati, moliyaviy hisob-kitobning ochiligi va transparensiyasi yordamida, moliyaviy tizimni o'zgartirish va uning samaradorligini ta'minlashda muhim ahamiyatga ega. Bu esa, moliyaviy operatsiyalarning o'zini boshqarish, moliyaviy hisob-kitobning ochiligi va xavfsizligi, moliyalashtirish va boshqa moliyaviy muammolarga javob bera oladi.
Samaradorlik va sodda tuzatish: Davlat moliyaviy nazorati, moliyaviy xizmatlar va resurslarning samaradorligini va sodda tuzatishni ta'minlashga yordam beradi. Bu esa, moliyaviy tizimningsamimiy va ishonchli faoliyatini ta'minlash va moliyaviy muammolarga javob bera oladigan yuqori sifatli xizmat ko'rsatishga yordam beradi.
Moliyaviy tashkilotlarning nazoratini ta'minlash: Davlat moliyaviy nazorati, moliyaviy tashkilotlar tomonidan amalga oshiriladigan moliyaviy operatsiyalarni nazorat qilishga yordam beradi. Bu esa, moliyaviy tashkilotlarning xavfli xarajatlarni, xavfli operatsiyalarni va moliyaviy jinoyatlarini oldini olishga yordam beradi va moliyaviy rejalar va smetalar loyihalarini ko’rib chiqish, byudjet barcha daromadlarini to’plash, davlat byudjeti bilan tegishli moliya yili uchun nazarda tutilgan chora-tadbirlarni moliyalashtirish jarayonida amalga oshiriladi. O’zbekiston Respublikasi Prezidenti huzuridagi Vazirlar Mahkamasining Qaroriga ko’ra “O’zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi haqida» Nizom tasdiqlandi.Unga ko’ra Moliya vazirligi O’zbekiston Respublikasi davlat boshqaruvi organi hisoblanadi.
O’zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi respublikaning markaziy moliya-iqisodiy organi sifatida O’zbekiston espublikasining moliyaviy narx siyosatini hayotga tatbiq etadi va uning butun hududida moliya, narx-navoni tashkil etish faoliyatiga umumiy rahbarlikni amalga oshiradi.
Moliya vazirligi o’z tizimiga kiruvchi korxonalar, muassasalar va tashkilotlar faoliyatini to’g’ridan-to’g’ri yoki o’zi tashkil etadigan organlar orqali muvofiqlashtiradi va yo’naltiradi.
Respublika moliya organlari faoliyatini tubdan takomillashtirish, O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligining soliq-budjet siyosatiga qat’iy rioya etilishini ta’minlash, iqtisodiyotning real sektori tarmoqlarini hamda ijtimoiy sohani barqaror, mutanosib va jadal rivojlantirish, mahalliy budjetlarning daromad bazasini mustahkamlash, budjet mablag‘laridan samarali foydalanishga yo‘naltirilgan vazifalari, funksiyalari, ish shakllari va uslublarini qayta ko‘rib chiqish maqsadida quyidagilar O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi hamda uning bo‘linmalari faoliyatining ustuvor vazifalari hamda yo‘nalishlari etib belgilandi:
 iqtisodiy o‘sishning barqaror yuqori sur’atlarini, iqtisodiyot va ijtimoiy Sohaning moliyaviy mutanosibligini ta’minlashda, davlatning ijtimoiy majburiyatlarini to‘liq va o‘z vaqtida bajarishda, yirik investitsiya loyihalarini moliyalashtirish va mamlakatning mudofaa qobiliyatini mustahkamlashda moliya organlarining rolini oshirishga yo‘naltirilgan yagona davlat soliq-budjet siyosatini amalga oshirish;
 iqtisodiyot va aholiga soliq yukini kamaytirish, ishlab chiqarish samaradorligini ta’minlash, mineral-xom ashyo, yer-suv hamda boshqa resurslar va uskunalardan oqilona foydalanishda soliq hamda boshqa majburiy to‘lovlarning rag‘batlantiruvchi rolini kuchaytirish yo‘li bilan soliq tizimini izchil takomillashtirib borish, soliq ma’muriyatchiligi samaradorligini oshirish, soliqlar hamda boshqa majburiy to‘lovlarni hisoblash va to‘lash tartibini soddalashtirish, shuningdek, soliqlar va boshqa majburiy to‘lovlarning to‘liq yig‘ilishini ta’minlash maqsadida ularning stavkalarini optimallashtirish;
 budjetlararo munosabatlarni tubdan takomillashtirish, Qoraqalpog‘iston Respublikasi budjeti, viloyatlar va Toshkent shahar mahalliy budjetlarining daromad bazasini barcha choralar bilan kengaytirish, viloyatlar va tumanlarni subvensiyadan chiqarib, ularning mutanosibligi va o‘zini o‘zi qoplay olishini ta’minlash, hududlar hokimliklari bilan birgalikda Qoraqalpog‘iston Respublikasi, viloyatlar hamda Toshkent shahrini kompleks va intensiv rivojlantirish asosida Davlat budjetiga qo‘shimcha manbalar jalb etish yuzasidan tizimli ishlarni amalga oshirish, tabiiy va iqtisodiy salohiyatdan yanada to‘liq va samarali foydalanish, hududlar iqtisodiyotini modernizatsiyalash va diversifikatsiyalash;
 moliyaviy resurslarni iqtisodiy taraqqiyotning eng ustuvor yo‘nalishlariga, ijtimoiy sohani, ayniqsa qishloq joylarida, jadal rivojlantirishga, maqsadli investitsiya dasturlarini moliyalashtirishga, belgilangan me’yorlarga muvofiq ularni real moliyalashtirish manbalari bilan mustahkamlashga, ushbu asosda kreditorlik va debitorlik qarzlarini kamaytirishga jamlash;
 iqtisodiyot bazaviy tarmoqlarining moliyaviy barqarorligini ta’minlash borasidagi ishlarni muvofiqlashtirish, qishloq xo‘jaligini moliyaviy qo‘llab quvvatlashning samarali usul va mexanizmlarini joriy etish, tovarlar va xizmatlarning ayrim turlariga narx va tariflar belgilash tartibini takomillashtirish hamda to‘lov intizomini mustahkamlash;

 sug‘urta tashkilotlarining sug‘urta munosabatlari barcha qatnashchilarining

huquq va qonuniy manfaatlari himoya qilinishini ta’minlashga qaratilgan faoliyatini nazorat qilish, buxgalterlik hisobi va hisobotining yagona metodologiyasini shakllantirish va amalga oshirish, auditorlik faoliyatini tartibga solish, mamlakatning moliya bozorlarini rivojlantirish bo‘yicha davlat siyosatini amalga oshirishda ishtirok etish;
 davlat moliya siyosati sohasida kadrlar tayyorlash, qayta tayyorlash va
malakasini oshirish tizimini tashkil etish, Moliya vazirligi, uning markaziy apparati
hamda tarkibiy bo‘linmalarining ish shakllarini va usullarini tubdan
takomillashtirish, moliya organlari faoliyatida byurokratizm va sansalorlik hollariga yo‘l qo‘ymaslik, inson huquqlari, erkinliklari va manfaatlariga rioya etilishini ta’minlash, jismoniy va yuridik shaxslarning murojaatlariga o‘z vaqtida e’tibor qaratish, zimmaga yuklatilgan vazifalarning o‘z vaqtida va sifatli bajarilishi uchun moliya organlari xodimlarining mas’uliyatini oshirish.
Moliya vazirligi O’zbekiston Respublikasining vazifalari va funksiyalarini amalga oshirish uchun zarur moliyaviy negiz yaratishni, respublika byudjetini ishlab chiqish va ijro etishni, uning daromad qismi barqarorligini ta’minlashni, valyuta rejasini tuzish va ijro etishni, pul resurslaridan oqilona va tejab sarflashni ta’minlaydi. Moliya vazirligi respublika byudjeti ham daromadlar, ham xarajatlar bo’yicha ijro etilishi uchun, moliyaviy resurslarni umumrespublika ehtiyojlariga safarbar etish ishlarini tashkil etish uchun javob beradi.
O’zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi, Qoraqalpog’iston Respublikasi Moliya vazirligi, viloyatlar, Toshkent shahar hokimliklari moliya boshqarmalari va tuman(shahar)lar hokimliklari moliya bo’limlari, davlat sug’urta idoralari, shuningdek, ularga qarashli davlat korxonalari, muassasalari va tashkilotlari O’zbekiston Respublikasi Moliya vazirligining yagona tizimini tashkil etadi.
 Davlat byudjeti hamda soliq va byudjet siyosatining asosiy yo’nalishlari loyihalarini tayyorlaydi;
 davlat maqsadli jamg’armalari byudjetlari loyihalarini ko’rib chiqadi;
 O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasiga byudjetnoma loyihasini ko’rib chiqish uchun taqdim etadi;
 O’zbekiston Respublikasi Davlat soliq qo’mitasi va Davlat bojxona qo’mitasiga O’zbekiston Respublikasi Davlat byudjeti daromadlari prognozini har chorakda etkazadi;
 byudjet mablag’larini taqsimlovchilarga va davlat maqsadli jamg’armalarini taqsimlovchi organlarga ular uchun nazarda tutilgan byudjetdan ajratiladigan mablag’lar hajmlarini etkazadi;
 byudjet mablag’larini taqsimlovchilarning xarajatlar smetalari va jamlanma xarajatlar smetalari, shtat jadvallarini, shuningdek ularga kiritilgan o’zgartirishlarni ro’yxatdan o’tkazadi;
 O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasiga Buydjet Kodeksida nazarda tutilgan tartibda Davlat byudjeti, O’zbekiston Respublikasining respublika byudjeti va davlat maqsadli jamg’armalari byudjetlari parametrlariga o’zgartirishlar kiritish bo’yicha takliflar taqdim etadi.