Reja: Kirish I. Bob. Turkiya sanoati va undagi muammolar umumiy tushuncha

Mamalakat to‘qimachilik sanoatining rivojlanishi. Industrial-agrar mamlakat hisoblangan Turkiya iqtisodiyotida so‘nggi yillarda bir qadar barqarorlashuv kuzatildi. 2001 yildagi og‘ir moliyaviy inqirozni boshidan kechirgan mamlakat 2002 yilda davlat boshiga kelgan yangi hukumat boshchiligida xalqaro moliyaviy institutlarning ishtiroki va nazorati ostida iqtisodiy barqarorlashuv dasturlarini ishlab chiqdi va izchillik bilan hayotga tatbiq etishga kirishdi.
Barqarorlashtirish siyosatining asosiy vositasi bo‘lgan iqtisodiyotni tubdan liberallashtirish siyosatini va Jahon Banki tomonidan Turkiya uchun ajratilgan 13.6 mlrd. dollar miqdorida mislsiz moliyaviy yordam asosida XVF tavsiyalari bo‘yicha keskin pul siyosatini amalga oshirdi.

1-jadval.

Yalpi ichki mahsulot

2001	2003	2004
Trln. Lira (1987 y.dagi narxlarga qiyoslaganda) YaIMning o‘sish sur’atlari	107.8 – 10.5 %	123.1 5.9 %	135.8 9 %

ma’lumotlarga ko‘ra inflyatsiya sur’atlari 68 %dan 20 %gacha kamaydi, oltin-valyuta zahirasi 25 mlrd. AQSh dollaridan 35 mlrd. AQSh dollarigacha, YaIM 2003 yildagi 5.9%dan 2014 yilda 9% ga oshganini ko‘rish mumkin. Sanoat ishlab chiqarishing o‘sish sur’atlari quyidagi jadvalda keltirilgan:

2-jadval.
Sanoat ishlab chiqarishing o‘sish sur’atlari
(1997 й.га нисбатан)

Ishlab chiqarish ko‘rsatkichlari				O‘zgarishlar (%)
Yillar	Davlat sektori	Xususiy sektor	jami		Davlat sektori	Xususiy sektor	jami
2011 2012 2013 2014	89.6 93.8 95.8 95.4	93.2 104.8 116.3 131.1	92.4 102.5 112.0 123.6		- 4.7 2.1 -0.4	- 12.4 11.0 12.7	- 10.9 9.3 10.4

XULOSA

Darhaqiqat, biz o‘zimizning iqtisodny rivojlanish modelimizni yaratishimiz va unda eski aravani qayta ixtiro etmay, undan foy- dalanishimiz, eng foydali, biz uchun ma’qul bo‘lgan jihatlarini qabul qilishmiz, ilg‘or- ‘lar tajribasiga tayanishnmiz lozim.

Shuning uchun u yoki bu darajada rivojlangan va umu- man e’tiborga loyiq bozor iqtisodiyotining barcha modellarinn o‘rganish, chuqur tahlil etish va to‘g‘rn, ob’ektnv xulosalar chiqarish maqsadga muvofiq, deb hisoblaymiz.
Bu borada respublikada keng va izchil ish- 'lar amalga oshnrilmoqda. Respublikamiznnng taniqln iqtisodchilarn, olimlari chet ellar- da bo‘lib, ularning bozor iqtiyoodiyoti tajri-basi bnlan yaqindan tanishmoqdalar.
Respublikamnznnng bir guruh yettakchi iqtpsodchi olimlari Turkiyada bo‘lib, u yerda ko‘plab xoldinglar, firma- lar, birjalar, fermer xo‘jaliklarida
bo‘lib,Turkiya modeli asoslarini o‘rgandilar va bozor nqtnsodiyoti xususiyatlarinp tahlil qildilar.
Biz uchun Turkiya tajribasi qo’l keladi.
Lekin Turkiyaning o‘z muammolari ham bor. Mamlakatnnng tog‘lik yerda joylashganligi qnshloq xo‘jaligining rivojlanishida bir muncha qiyinchilik tug‘dirardi.
Foydali sazilmalarinnng yetarli darajada tadqiq etilmaganligi esa ko‘pgina sanoat tarmoqlarining tezroq rnvojlanishiga halaqit bermoqda.
Bu model G‘arbning rivojlangan mamlakatlari ilg‘or tajribasini o‘zida o‘zlashti- rib aqs ettirish va singdirish bilan birga, jahon iqtisodiyotidagi ilgor g‘oya va amaliyot- ni ham o‘z ichnga olgan.
Bu borada Turkiyada 60-yillardan boshlab rejalashtirish yo‘lga qo‘yilganligi va bozor iqtisodiyotiga o‘tishda uning njobiy rol o‘nnaganligini ta’kldla- moq lozim.