Reja: Kirish Iqtisodiyotda elastiklik

3. Elastiklik koʻrsatkichlari

Baʼzi tovarlarning narxga bogʻliq talab elastikligi koʻrsatkichlari
Tovar	Elastiklik darajasi	Tovar	Elastiklik darajasi
Aviachiptalar (biznes-klass)	−0,3	Tuxum (AQSH)	−0,1
Aviachiptalar (ekonom-klass)	−0,9	Tuxum (Afrika)	−0,55
Aviachiptalar (turizm)	−1,5	Guruch (Yaponiya)	−0,25
Avtobus	−0,2	Guruch (AQSh)	−0,55
“Ford" avtomobili	−2,8	Guruch (Xitoy)	−0,8
Benzin (qisqa muddatda)	−0,1	Guruch (Bangladesh)	−0,8
Benzin (uzoq muddatda)	−0,4	Salqin ichimliklar	−0,9
Elektr energiyasi (qisqa muddatda)	−0,1	„Coca-Cola“	−3,8
Elektr energiyasi (uzoq muddatda)	−1,4	„Mountain Dew“	−4,4
Temir	−0,3	Pivo	−0,7
Spektakl, konsertlar	−0,6	Vino	−1,0
Kinofilmlar	−0,9	Kuchli alkogol ichimliklari	−1,5
Telekommunikatsiya	−0,4	Tamaki mahsulotlari	−0,5
Tibbiy sugʻurta	−0,3	Tamaki mahsulotlari (yoshlar orasida)	−0,7
Doktor qabuliga borish	−0,05	Marixuana	−0,7

Jadvaldan koʻrish mumkinki, uzoq muddatda deyarli barcha tovarlarning elastikligi ortadi. Quyida baʼzi tovarlar elastikligi sharhi keltirilgan.

Aviachiptalar (biznes-klass). Biznes-klass xizmatlaridan foydalanuvchi isteʼmolchilarning xarid qobiliyati yuqoriligi, bu xizmatdan olinadigan naflilik darajasi sarflangan xarajatdan yuqori boʻlganligi va boshqa klassda uchishi uning obroʻsiga putur yetkazib qoʻyishi mumkinligi uchun bu xizmatning elastikligi past^.
Aviachiptalar (ekonom-klass). Ekonom-klass xizmatidan foydalanuvchi isteʼmolchilarning xarid qobiliyati pastroq boʻladi va shu sababli, ularning narxga sezuvchanligi biznes-klassga nisbatan 3 barobar yuqori. Bu xizmatdan foydalanuvchi isteʼmolchilar chiptani oldindan buyurtma qilishi, narx oshganida esa alternativ yetib olish xizmatlaridan foydalanishi mumkin (masalan, mashina, tezyurar poyezd yoki avtobus)^.
Aviachiptalar (turizm). Turistlar eng arzon biletni oldindan topishi, oʻzi vaqtni belgilashi osonroq. Bundan tashqari turistik reyslar ixtiyoriy qaror boʻlib, biznes va ekonom-klassdan farqli ravishda faqat dam olishni koʻzlaydi.
Avtobus chiptalari. Avtobus xizmatlari eng arzon, ommabop transport xizmati boʻlganligi va uning oʻrinbosarlari narxi nisbatan qimmatligi sababli past elastiklikka ega.
"Ford" avtomobili. Yengil avtomobillar bozori monopolistik raqobat hisoblanganligi uchun, isteʼmolchilar „Ford“ avtomobilidan voz kechib, osongina boshqa tovar markasini sotib olishlari mumkin.
Benzin (qisqa va uzoq muddatda). Benzin narxi oshgach, avtomobil egalari mashinadan foydalanishni qisqa muddatda toʻxtatishmaydi. Lekin uzoq muddatda koʻp benzin sarflovchi mashinani kamroq benzin sarflovchi mashinaga almashtirishadi. Elektr energiyasi ham xuddi shu mexanizmda ishlaydi
Tibbiyot sugʻurtalari. Tibbiyot sugʻurtalari hozirgi rivojlangan davlatlarida, ayniqsa AQShda katta talabga ega. Rivojlangan davlatlarda tibbiyot xizmatlari isteʼmolchi daromadining katta qismiga tengligi sababli, isteʼmolchilar ratsional tarzda tibbiyot sugʻurtalari xizmatlaridan foydalanishadi.
Doktor qabuliga borish. Inson koʻproq daromad olishi, umuman yashashi uchun sogʻlik darajasi muhimdir. Shu sababli doktor qabuliga borish deyarli hech qachon voz kechilmaydi.
Guruch. Maʼlum tovar aholi orasida milliy taom hisoblanib, qanchalik keng tarqalgan boʻlsa, undan voz kechish shunchalik qiyin boʻladi. Yaponiyada guruch aynan shunday tovar hisoblanadi, bundan tashqari Yaponiya aholisi boy aholi toifasiga kiradi. AQSh aholisi ham boy, lekin AQShda guruch unchalik mashhur emas. Xitoydagi aholi esa rivojlangan davlatlardan 3 barobarga kambagʻalroq. Bangladeshda esa guruch ancha mashhur tovar, ammo davlat aholisi yuqoridagi davlatlar aholisidan ancha kambagʻal.

3.1 Elastiklik qanday ishlaydi.

Elastiklik qiymati 1,0 dan katta bo'lsa, bu tovarga yoki xizmatga bo'lgan talabga narx ta'sir ko'rsatishini taklif qiladi. 1,0 dan kam bo'lgan qiymat talabning narxga nisbatan befarq yoki noelastik ekanligini ko'rsatadi. Elastik emas degani, narx oshganda iste'molchilarning sotib olish odatlari bir xilda qoladi va narx pasayganda iste'molchilarning sotib olish odatlari ham o'zgarmaydi, agar elastiklik nolga teng bo'lsa, u mukammal elastik emas deb nomlanadi. Agar egiluvchanlik = 0 bo'lsa, unda "mukammal" elastik emas deyiladi, ya'ni uning talabi har qanday narxda o'zgarishsiz qoladi. Ehtimol, noaniq tovarlarning haqiqiy namunalari mavjud emas. Agar mavjud bo'lsa, demak, ishlab chiqaruvchilar va etkazib beruvchilar o'zlari xohlagan narsadan haq olishlari mumkin edi va iste'molchilar ularni sotib olishlari kerak edi. Elastik bo'lmagan yaxshilikka yaqin bo'lgan yagona narsa havo va suv bo'lib, uni hech kim boshqarmaydi.
Elastiklik - bu tovar yoki xizmat narxining o'zgarishi bilan bog'liq holda tovar yoki xizmat uchun talab qilinadigan miqdorning o'zgarishini o'lchash uchun ishlatiladigan iqtisodiy tushuncha. Agar mahsulot narxi oshganda yoki pasayganda uning miqdoriy talabi keskin o'zgarsa, mahsulot elastik deb hisoblanadi. Aksincha, agar mahsulot o'zgarib turganda uning miqdoriga bo'lgan talab juda oz o'zgarsa, mahsulot elastik emas deb hisoblanadi.
Masalan, insulin juda elastik bo'lmagan mahsulotdir. Insulinga muhtoj bo'lgan diabet kasalliklari uchun talab shu qadar katta bo'ladiki, narxlarning oshishi talab qilinadigan miqdorga juda oz ta'sir qiladi. Narxlarning pasayishi ham talab qilinadigan miqdorga ta'sir qilmaydi; insulinga muhtoj bo'lganlarning aksariyati arzonroq narxga ega emas va allaqachon xaridlarni amalga oshirmoqdalar.