Reja Kirish Nazariy qism

C ₁₂H₂₂O₁₁ + H₂O C₆H₁₂O₆ + C₆H₁₂O₆
Laktoza glyukoza galaktoza
Laktoza qaytaruvchi disaxaridlarga kiradi, ya’ni uning molekulasida erkin yarim atsetal gidrooksid gruppasi bor.
Fizik xossalari va tabiatda uchrashi. Disaxaridlar suvda yaxshi eriydi, shirin ta’mga ega. Ularning ko’pchiligi yaxshi kristallanadi va aniq molekulyar massaga ega.
Tabiatda keng tarqalgan disaxarid - saxaroza (qamish yoki lavlagi shakari) shakarqamish poyalarida, oq qayin shirasi va ko'plab mevalar, poliz ekinlari tarkibida uchraydi. Maltoza ( solod shakari) asosan, hayvon sutida bo'ladi, tsellobiza va laktoza ( sut shakari) lar disaxaridlarga misol bo’la oladi. Bu disaxaridlarni xammasi C₁₂H₂₂O₁₁ umumiy fo’rmula bilan ifodalanadi. Disaxaridlar gidrolizlanganda bir xil yoki ikki xil monosaxarid molekulasi xosil bo’lishi mumkin. Masalan: saxaroza gidrolizlanganda D- glyukoza, D – fruktoza, maltoza gidrolizlanganda esa ikki molekula D – glyukoza xosil bo’ladi.
Koʻp uchrovchi disaxaridlarga laktoza, maltoza va saxaroza kiradi. Laktoza glyukoza va galaktozadan iborat disaxarid boʻlib, sutda tabiiy koʻrinishda uchraydi. Aksariyat oʻsmirlar va bolalarda laktozani kattalardek hazm qilolmaslik – laktoza koʻtarmaslik (siz yoki doʻstlaringiz juda yaxshi tanish boʻlishi mumkin) holatlari uchraydi. Maltoza yoki solod (undirib yanchilgan bugʻdoy va shu kabilar) shakari ikkita glyukoza molekulasidan tashkil topgan disaxariddir.
Tuzilishi. Saxaroza halqa shaklidagi glukoza va fruktoza monosaxaridlarining, maltoza esa ikki molekula glukozaning birikishidan tashkil topgan disaxarid moddalardir.
Olinishi va ishlatilishi. Saxaroza maxsus zavodlarda qand lavlagi va shakarqamishdan olinadi, maltoza hayvon sutidan va polisaxaridlar gidrolizi oraliq mahsulotlaridan ajratib olinadi. Ulardan oziq-ovqat sanoatida foydalaniladi.
P