Reja: Kompyuter taqdimotlari tushunchasi. Microsoft Power Point dasturi haqida umumiy tushuncha

Axborot tizimidan (AT) avtonom foydalanish. Bu shaklda AT boshqa tizim tarkibiga kirmaydi, 
balki mustaqil faoliyat ko‘rsatadi. Bunga, masalan, samolyot va temir yo‘l chiptalarini sotish 
tizimlari («Sirena», «Ekspress»), talab bo‘yicha tegishli hujjatlarni tayyorlovchi axborot - qidirish 
tizimlari va boshqa turdagi axborotli xazmat ko‘rsatish tizimlari misol bo‘la oladi.
ATdan yirik boshqarish tizimining tarkibiy qismi sifatida foydalanish. Bunda hosil qilingan 
ma’lumotlar va chiquvchi axborotdan tizimning boshqa bo‘limlarining faoliyatida ham 
foydalaniladi. Bunday AT ga, masalan, axborot-o‘qitish tizimlari, loyihalashtirishning 
avtomatlashtirilgan tizimlari, boshqarishning avtomatlash-tirilgan axborot tizimlari misol bo‘ladi. 
Shu kabi axborot tizimlarini bir qancha belgilarga ko‘ra turkumlarga ajratish mumkin. Hujjatli 
axborot qidirish tizimi (XAQT) hujjatlashtirilgan ma’lumotlarni saqlash va qayta ishlashni 
amalga oshiradi. Kutubxona faoliyatining avtomatlashtirilgan tizimi XAQT ga misol bo‘ladi. 
Faktografik axborot qidirish tizimi (FAQT) raqmli va mantli ma’lumotlarni saqlashda va qayta 
ishlashda qo‘llaniladi. Tashkil qilinayotgan AATning asosiy qismi FAQT turidagi tizimga misol 
bo‘ladi. Ma’lumotlarni ishlash usuliga ko‘ra AAT ikki qismga: axborot - ma’lumotnoma tizimi 
(AMT) va ma’lumotlarni ishlashning avtomatlashtirilgan tizimi (MIAT)ga bo‘linadi.
AMT talab-javob tartibida ishlaydi. Bunday tizimda tegishli axborotlar talab bo‘yicha qidiriladi 
va foydalanuvchiga qayta ishlamagan holda beriladi. Ikkinchi turdagi tizimda esa topilgan 
ma’lumotlar tegishli dasturlar yordamida ishlanadi va foydalanuvchiga beriladi.
2. Ma’lumotlar bazasini tashkil qilish tamoyillari
Har bir muayyan holat uchun tashqi foydalanuvchining o‘z mantiqi ishlab chiqiladi. U axborot 
tuzilmasi, tanlash operatsiyasi, axborotni yangilash va o‘chirish kabi tushunchalarni o‘z ichiga 
oladi. Ma’lumotlar va dastur o‘rtasidagi o‘zaro bog‘liqlik yuzaga keladi: ma’lumotlarni 
o‘zgartirishda, yo dasturni almashtirish yoki ma’lumotlarni qaytadan tuzish zaruriyati yuzaga 
keladi. Murakkab axborotlarni ishlab chiquvchilar duch kelgan bu va boshqa qiyinchiliklari 
ma’lumotlar ustida amal bajarish uchun tizimlarga nisbatan standart talablarning shakllanishiga 
olib keldi. Asosiy talablardan biri - ma’lumotlarning iloji boricha mustaqil yoki axborot 
tuzilmasini fizik tushunchalardan alohidaligini ta’minlash. Bunda hamma ma’lumotlar ko‘p 
foydalanuvchilar kirishi mumkin bo‘lgan holda ba’zi standart ichki tuzilishli qilib saqlanadi. 
Axborotga bo‘lgan talablarning turli-tumanligi, masalalar ko‘lamining tobora ortib borishi va 

---

26 
boshqalar zamonaviy AT lari oldiga bir qator talablar qo‘ymoqda. Bunday talablar jumlasiga 
quyidagilar kiradi: