Reja: «Mehnat unumdorligi» va «mehnat samaradorligi» xakida tushuncha

mehnat usulidir.
Mehnat unumdorligini mehnat usuli bilan ulchashda maxsulot birligini ishlab chikarish yoki tovar birligini sotishga doir normativ vaktdan foydalaniladi:
ish vakti birligidagi maxsulot xajmi
xakikiy ish vakti
Bu yerda: U_m - mehnat usuli bilan ulchangan mehnat unumdorligi.
Mehnat usulining afzal tomoni uni barcha ish turlari va xizmatlarga tatbik etish mumkinligidir. Birok bu usuldan keng foydalanishda xar bir ish turi uchun vakt normativlari zarur, ular xamisha xam mavjud bulavermaydi. Bu usuldan ishbay ishlovchi xodimlar mehnat unumdorligini xisoblash uchun foydalanib bulmaydi, chunki ular uchun vakt normalari tatbik etilmaydi.
Unumdorlikni ulchashning mehnat usuli bir kator kamchiliklarga xam ega (normalar etarli darajada asoslab berilmagan bir xil darajada jiddiy emas, ular tez-tez kayta kurib chikiladi va xokazo). Bu esa, xatto ayrim ish joyidagi va brigadalardagi mehnat unumdorligining darajasi usishiga xolisona baxo berilishiga imkon tugdirmaydi.
Mehnat unumdorligiga ishlarning sermehnatligi ta’sir kursatadi. Sermehnatlik - bu, jonli mehnat sarflarini aks ettiruvchi kursatkich bulib, u ish vaktida, maxsulot ishlab chikarish (xizmatlar)da ifodalangan. Sermehnatlik, odatda, norma-soatlarda (xakikiy soatlarda) ulchanadi, bu vakt ish birligini bajarishga sarflangan buladi. Bu kursatkich mehnat unumdorligi kursatkichiga karama-karshi bulib, kuyidagi formula buyicha xisoblanadi:

Bu yerda: S - sermehnatlik;
I_v - ish vakti;
I_m - ishlab chikarilgan maxsulot mikdori.
Korxonalar va ularning yirik bulinmalari darajasida, xuddi xalk xujaligi tarmoklarida bulgani kabi, ishlab chikarish va mehnat unumdorligi xajmlarini ulchash uchun asosan kiymat usuli tatbik etiladi. kiymat usuli universal usul bulib, u maxsulotning barcha turlari va xajmlari, ishlar va xizmatlar yagona pul kursatkichlari bulgan sumda ifodalanadi, u xajm kursatkichlarini tegishli ulgurji narxlarga kupaytirish bilan aniklanadi.
Masalan, agar besh kishidan iborat ishchilar brigadasi bir smenada 100 ming sumlik ish xajmini bajargan bulsa, u xolda xar bir ishchining smenadagi mehnat unumdorligi (ishlab chikargan maxsuloti) kuyidagicha buladi: 120:5k20 (ming sum), tegishli ravishda bir soatlik ish mobaynida 20:8k2,5 (ming sum).
Mehnat unumdorligini ulchashning kiymat usuli turli kasb va malakaga ega bulgan xodimlarning mehnat unumdorligini, masalan, kandolatchi va novvoyning, chilangar va xaydovchining mehnat unumdorligini takkoslash imkonini beradi. Birok bu usul kurinishdan universal usul bulishiga karamay, bir kancha kamchiliklarga xam ega. Xususan, unga narx omili, ya’ni bozor kon’yunkturasi va inflyasiya kuprok ta’sir kursatadi.