Reja: Mexanik ishlov berishda bazalar va bazalash haqida tushuncha. Detal yuzalarining turlari

3.2-rasm. Konstruktorlik bazaga mos tushmagan, B tayanch 
texnologik bazadan ariqcha frezalash 
Chuqurligi 10H14 (3.2-rasm) bо’lgan ariqchaga ishlov berishda moslamani 
konstruksiyasini soddalashtirish uchun zagotovkani pastki B yuzasi bilan о’rnatish 
qulay (3.2, e-rasm) bо’ladi. Ariqcha tagi C tepadagi yuzani a=10+0,36 mm 
о’lchami bilan bog’langan, bu yuza ariqcha uchun konstruktorlik va о’lchov baza 

---

hisoblanadi. Bu holda texnologik baza B yuza konstruktorlik va о’lchov bazalar 
bilan bir yuzada yotmaydi va ularning na о’lchamlari, na о’zaro joylashishining 
tо’g’riligi sharoiti bilan bog’lanmagan. 
Qanchaki, sozlangan dastgohda ishlashda freza о’qidan stol yuzigacha 
bо’lgan masofa о’zgarmas (K=const) saqlanar ekan, demak, c о’lcham ham 
doimiy, chizmada kо’rsatilmagan, ariqcha chuqurligi о’lchami a=10+0,36 mm 
ushlanishi mumkin emas, chunki uning о’zgarishiga oldingi amalda ushlanuvchi 
b=50-0,62 mm о’lcham xatoligi bevosita ta’sir kо’rsatadi (3.2,b-rasm). 
O‘z-о’zidan ma’lumki, bu holda ariqchani frezalash operatsion eskizda 
texnologik о’lcham c ni qо’yish kerak, qaysining aniqligi oldingi amalga bog’liq 
emas, konstruktorlik о’lcham a=10+0,36 mmni esa eskizdan olib tashlash 
maqsadga muvofiq bо’ladi. Texnologik о’lcham c ni, va shuningdek, о’lcham b 
ning yangi texnologik dopusklarini hisoblashni, b-rasmda keltirilgan о’lchamlar 
zanjiriga binoan olib borish mumkin. Rasmdan kо’rinib turibdiki, ya’ni 
c = b - a = 50 - 10 = 40 mm 
c о’lchamni dopuski о’sha о’lchamlar zanjiridan aniqlanadi, qaysinda 
dastlabki о’lcham bо’lib, konstruktorlik о’lcham a=10+0,16 hisoblanadi, chunki 
hamma hisob kо’zda tutilgan, ya’ni a о’lcham zanjirni tashkil etuvchi о’lchamlari 
b va c larni ular uchun о’rnatilgan dopusklari oralig’ida bajarishda, konstruktor 
tomonidan о’rnatilgan dopusk oralig’ida avtomatik ravishda olinishi kerak. 
Dopusklarni qо’shish formulasiga binoan T
a
=T
b
-T
c
bо’ladi, undan T
c
=T
a
-T
b
. 
Tegishli qiymatlarini qо’yib T
c
=0,36-0,62 ni olamiz.
a о’lcham dopuski konstruktor tomonidan berilgan va oshirilishi mumkin 
emas, shuning uchun qо’yilgan masalani yechishning yagona usuli, ayiruvchini 
kichiklashtirish hisoblanadi, ya’ni b о’lcham dopuskini kichiklashtirish talabini 
qо’yish T
b
ni kichiklashtirishni shunday olib borish kerakki, ya’ni b о’lchamga va