Reja Milliy iqtisodiyotni tahlil qilishda qо‘llaniladigan asosiy kо‘rsatkichlar

2.2. 
Yalpi ichki mahsulot tushunchasi va uni hisoblashning asosiy shartlari
Makroiqtisodiy statistika va tahlilda uzoq davr mobaynida yalpi milliy mahsulot va
yalpi ichki mahsulot kо‗rsatkichlaridan baravar foydalanib kelindi. Har ikkala agregat
kо‗rsatkich ham mamlakatdagi iqtisodiy faollik darajasini ifodalasada kapital va ishchi
kuchi migratsiyasi mavjudligi sababli ular о‗zaro farqlanadi.
Bugungi kunga kelib milliy hisobchilik tizimini qо‗llaydigan deyarli barcha
davlatlarda yalpi ichki mahsulot kо‗rsatkichi asosiy makroiqtisodiy kо‗rsatkich sifatida tan
olinadi.
Kо‗pgina iqtisodiy adabiyotlarda YAIMga ishlab chiqarilishda qо‗llanilgan resurslar
qaysi davlatga tegishliligidan qat‘iy nazar, mamlakatning jug‗rofiy hududida yaratilgan
pirovard tovarlar va xizmatlarning bozor baholari yig‗indisi deb ta‘rif berib kelingan.
1993 yilda BMT tomonidan qabul qilingan MHTning yangi talqiniga kо‗ra yalpi
ichki mahsulot (YAIM) tushunchasiga aniqlik kiritildi. Yangicha talqiniga kо‗ra:
Rezident tushunchasi! YAIMning «ichki» deb atalishiga sabab, uning mamlakat
rezidentlari tomonidan yaratilishidir. Rezident deganda faqatgina mamlakatning yuridik
va jismoniy shaxslari tushunilmaydi. Chunki mamlakat yuridik shaxsi boshqa mamlakat
hududida bir yildan ortiq faoliyat yuritsa о‗sha mamlakat rezidenti deb qaraladi.
Elchixonalar va harbiy bazalar о‗zlari tegishli bо‗lgan mamlakatlarning iqtisodiy
makoni bо‗lib qolaveradilar. Aynan shu jihat YAIMni hisoblashda iqtisodiy va jug‗rofiy
hudud о‗rtasidagi farq deb qaraladi.
Yalpi ichki mahsulot 3 xil: ishlab chiqarish, xarajatlar va daromadlar usullari bilan
hisoblanadi. Har uchala usul bilan hisoblangan YAIM kо‗rsatkichi hajmi statistik xatolar
istisno etilganda о‗zaro teng bо‗lishi lozim. Shu bilan birga har uchala usul bilan YAIM
kо‗rsatkichni hisoblashda о‗ziga xos talablarga amal qilinishi talab etiladi.
YAIMni hisoblash shartlari:
1. 
YAIM yil davomida ishlab chiqarilgan barcha yakuniy tovarlar va xizmatlar bozor
qiymatini, ular sotilgan yoki sotilmaganligiga qaramasdan о‗z ichiga oladi.
2. 
YAIM tovarlar va xizmatlarning bozor qiymati orqali о‗lchanib, ular qiymat
kо‗rsatgichida (sо‗m, frank, dollar, yevro, dinar, iyena, rubl va boshqa pul birliklarida)
hisoblanadi.