Режа: Молиявий сиёсатнинг мазмуни ва аҳамияти. Молия механизми ҳақнда тушунча

Молиявий сиёсатнинг мақсади:

• 
  молиявий ресурсларни бутунлигича ва тўлиқ сафарбар килиш;
  
• 
  тадбиркорлик фаолияти активлаштириш учун мутадил атмосфера яратиш;
  
• 
  давлатга тегишли бўлган ресурсларни меҳнатга лаёқатли аҳолидан ва хўжалик субъектидан мақсадга мувофиқ жалб килиш;
  
• 
  соҳалар ва тармоқлар ўртасида молиявий ресурсларни тақсимланиши ва самарали фойдаланишини таъминлаш.
  

Молиявий тизимнинг шартли тузилиши. 1.Молиявий тизимнинг соҳаларини билдиради; 2.Молиявий тизимнинг бўғинларини ташкил этади.
Ушбу соҳалар ва бўғинларнинг йиғиндиси молиявий тизимни акс эттиради ва улар бир-бирини тўлдириб молиявий механизмнинг ҳамакатини ташкил этади. Аммо ҳам бир соҳа ва бўғинларнинг молиявий ресурсларини ташкил этиш ва фойдаланишда ўзига хос молиявий механизмлар ҳаракат килади.
Ҳозирги босқичда давлатнинг молиявий сиёсати қуйидагиларга қаратилган:

1. 
   Ижтимоий ишлаб чиқариш самарадорлигини ҳар томонлама ошириш ҳисобига аҳолининг турмуш тарзини юқорига кўтариш.
   
2. 
   Тадбиркорлар ҳақиқий мустақиллигини таъминлаш, меҳнат ва хизматга бўлган ташаббусини ошириш ҳамда уларни ҳар томонлама қонун ва фармонлар билан кафолатлаш.
   
3. 
   Бозор хўжалигига ўтиш жараёнида аҳолини қуйи қатламини ижтимоий ҳимоя қилиш (нафақахўрлар, кўп болали оилалар, талабалар).
   
4. 
   Даромади чекланган хизматчиларни ижтимоий ҳимоя қилиш (соғлиқни сақлаш, маъориф, бошқарув, мудофаа бу қатламдаги хизматчиларни иқтисодий химоя қилиш, иш ҳақларини индексация йўли билан ошириш.
   
5. 
   Янги молиявий стратегия, ранг-баранг мулк шакллари, бозор муносабатларини ривожлантириш трвар ва маҳсулотлар бозорини иш кучи ва капитал бозорларини ривожлантириш.
   
6. 
   Жамиятнинг ижтимоий - иқтисодий ҳаётига молиявий таъсир кўрсатиш, соғлиққа тортиш, молиялаштириш ва молиявий бозор услублари орқали амалга ошириш.
   
7. 
   Молия тизимида иқтисодий танглик кўрсаткичларини имкон қадар бартараф этиш (давлат бюджети камомади, эмиссиянинг жойларда кўпайиб бориши, инфляция даражасининг юқорилиги, ички ва ташки қарзларни борлиги, тугалланмаган курилишларнинг мавжудлиги), чунки иқтисодий танглик нисбатан давлат молияси билан бир каторда корхоналар молиясида ҳам мавжуд.
   
8. 
   Пул муомаласини тартибга солиш. Миллий валютанинг ички ва ташки конвертациясини таъминлаш ҳисобига сўмнинг қадрини ошириш.
   
9. 
   Иқтисодиётни жаҳон андозаларига етказиш мақсадида хорижий инвестицияларни кириб келишини таъминлаш.
   

10. 
    Қимматли қоғозлар бозорини ривожлантириш ҳисобига корхоналар иқтисодий потенциалини ошириш.
    
11. 
    Суғурта ташкилотларини ривожлантириш ва унинг самарадорлигини оширишнинг ҳуқуқий ва иқтисодий асосларини ишлаб чиқиш.
    

Тармоқлар иқтисодиётида бошқарув фаолиятининг таркибий қисми бўлиб молия бошқаруви ҳисобланади. Ҳар қандай бошқарув тизимида бўлгани каби молиявий бошқарувда объектлар ва субъектлар мавжуд бўлади.

Молиявий бошқарув элементларининг энг асосийси бўлиб режалаштириш ҳисобланади. Чунки айнан режалаштиришга таяниб ҳам бир бошқарув субъекти молиявий ресурслари қай ҳолатда эканлигини, ҳаражатлардан қандай самара олаётганлиги, қандай манбалардан даромадни юқорилиги ҳақида маълумот олиш мумкин. Бир сўз билан айтганда режалаштириш хўжалик субъекти молиявий фаолиятни акс эттирувчи кўзгу ҳисобланади.
Халқ хўжалигида ҳам бир соҳа ва бўғиннинг ўзига хос фаолиятига қараб молиявий режа тузилади.

Дарамадлар ва харажатлар баланси

Смета харажатлари




Давлатнинг йи\ма молиявий баланси

Молиявий ресурслардан фойдаланиш ва уларни шаклланиш маибалари билан бир-бирига тенглаштирувчи молиявий режа, баланс усули ёрдамида амалга оширилади.

Ривожланиш ҳар бир босқичининг молиявий стратегияси объектив иқтисодий шароитни ҳисобга олувчи иқтисодий стратегиянинг вазифалари билан белгиланади.
Масалан, мамлакат иқтисодиётини бозор муносабатларига ўтказишнинг дастлабки босқичида давлат иқтисодий сиёсатининг асосий стратегик мақсадлари қуйидагача белгиланади:

1. 
   Ижтимоий йўналтирилган бозор иқтисодиётини босқичма-босқич шакллантириш.
   
2. 
   Кўп укладли иқтисодиётни - яратиш; хусусий мулкнинг давлат томонидан ҳимоя қилинишини таъминлаш.
   
3. 
   Корхоналар ва фуқароларга кенг иқтисодий эркинликлар бериш, уларнинг ҳўжалик фаолиятига давлат томонидан аралашувида иқтисодий-ҳуқуқий усуллар ва рағбатлантириш воситаларидан фойдаланиш.
   
4. 
   Иқтисодиётда чуқур таркибий ўзгаришлар қилиш, рақобатбардош маҳсулотларни ишлаб чиқарш, жаҳон иқтисодий тизимига қўшилиб бориш.
   

Мазкур иқтисодий стратегик вазифаларни амалга оширишда қуйидаги йўналишларда молиявий тактика ишлаб чиқилади ва тегашли молия механизми шакллантирилади:
-қаттиқ молиявий сиёсатни амалга ошириш, давлат бюджети тақчиллигини иложи борича камайтириш, дотация ва субсидияларни босқичма-босқич қисқартириб бориш;
-бюджетдан маблағларни энг зарур умумдавлат эҳтиёжлари учунгина маблағ ажратиш;
-инвестиция кредитларидан кенг фойдаланиш;
-солиқ тизимини такомиллаштириш, бюджет даромадларини барқарор тўлиб туришини таъминлайдиган пишиқ-пухта солиқ сиёсатиии олиб бориш ва ҳ. з.
Молиявий сиёсатнинг муҳим ва мураккаб вазифаси, тегишли молия механизмини ишлаб чиқиш, иқтисодий сиёсат белгилаб берган ривожланиш йўналишларини таъминлаш мақсадида уни такомиллаштиришдир.
Ҳар бир ижтимоий-иқтисодий формацияга ва ҳукмрон ишлаб чиқариш усулига ишлаб чиқариш воситаларига мулкчилик муносабатлари билан белгиланган ҳўжалик механизми хосдир.
Ҳўжалик механизми - ҳўжалик жараёнларини ташкил қилиш ва амалга оширишни ҳамда жамият иқтисодий ҳаётини таъминловчи шакл ва усулларнинг йигиндисидир. Ҳўжалик механизми ишлаб чиқариш муносабатларини ўзаро алоқаларивд акс эттиради. Уларнинг ривожланиши билан ҳўжалик механизми ҳам такомиллашиб боради.

Иқтисодий ҳаётни йўлга қўйиш халқ хўжалиги тараққиёти истиқболларини прогнозлаш, моддий ва қиймат шаклидаги норматив ва кўрсаткичлар, иқтисодий ричаглари ва рағбатлантириш системаларидан кенг фойдаланиш йўли билан амалга оширилар экан, хўжалик механизми тушунчаси маълум маънода умумий тушунчадир.

Моҳияти жиҳатидан молия механизми - тақсимот ва қайта тақсимот муносабатларининг кенг тизимини амалга ошириш, даромад ва жамғармаларни ташкил қилшп, марказлашган ва марказлашмаган пул фондларини тузишни таъминловчи шакл ва усуллар йиғиндисидан иборатдир.

Молия механизми тушунчаси субъектив тушунча бўлиб, объектив мавжуд бўлган молиявий муносабатларини маълум шакл ва усуллар ёрдамида ташкил қилиш натижасидир.
Молия механизми мояиявий муносабатларини ташкил қилишнинг турлари, шакллари ва усуллари, уларни миқдор жиҳатдан аниқлаш йўлларини ўз ичига олади.
Молия механизмининг таркиби анча мураккаб бўлиб, унга турли молиявий муносабатларга хос элементлар киради.
Давлат ўзининг ижро қилувчи ва қонун чиқарувчи органлари орқали қуйидагиларни амалга оширади:

• 
  иқтисодий қонунлар таъсирини чуқур ўрганиш;
  
• 
  молиянинг ривожланиш қонуниятларини ўрганиш;
  

-иқтисодий ва молиявий сиёсат вазифаларини ўрганиш асосида ижтимоий махсулот ва миллий даромадни тақсимлаш усулларини қўллайди, пул жамғармаларини шаклларини белгилайди, тўлов ва ажратмалар турларини ишлаб чиқади, давлат молиявий ресурсларидан фойдаланиш йўналишлари ва тамойилларини ишлаб чиқади.
Молия механизми қуйидаги таркибий қисмларни ўз ичига олади:

1. 
   Молиявий режалаштириш ва прогнозлаш орқали истиқболларини белгилаш.
   
2. 
   Молиявий дастаклар ва рағбатлантириш воситалари.
   
3. 
   Молиявий бошқариш
   

2-схема