Reja: Moliyaviy siyosatning mazmuni va ahamiyati. Moliya mexanizmi va uni moliyaviy siyosatni amalga oshirishdagi o‘rni. Hozirgi sharoitdagi moliyaviy siyosatning asosiy yunalishlari. Moliyaviy siyosatning mazmuni va ahamiyati

3. Hozirgi sharoitdagi moliyaviy siyosatning asosiy yunalishlari.
Ijtimoiy iqtisodiy o‘zgarishlarning pirovard maqsadini belgilab olish hozirgi iqtisodiyotni isloh qilish strategiyasining boshlangich nuktasi bo‘lib xizmat kiladi.
Iqtisodiyotni erkinlashtirishning hozirgi sharoitida brinchi darajali chora tadbirlar hamda ustuvor yo‘nalishlar sifatida moliya va soliq siyosati sohasida quyidagilar ilgari suriladi;

• 
  kattik moliyaviy siyosatni amalga oshirish, davlat budjeti defitsitini iloji boricha hamaytirish, budjetdan beriladigan dotatsiyalar va subsidiyalarning barcha turlarini bosqichma-bosqich kiskartirib borish;
  

budjet mablag‘lari daromad tushganidan keyingina taqsimlashtiradigan yo‘ldan ogishmay borish, birinchi darajali, eng zarur umumdavlat ektiyojlari uchungina budjetdan mablag‘ ajratish;
Xalq xo‘jaligi tarmoqlarini, ayrim korxonalarni rivojlantirish uchun budjetdan pul bilan qaytarilmaydigan kilib ta’minlash amaliyotidan voz kechish. Ana shu maqsadlar uchun investitsiya kreditlaridan keng foydalanish;
Soliq tizimini takomillashtirish, budjet daromadlari barkaror suratda to‘ldirib turilishini ta’minlaydigan, kichik va xususiy korxonalarning, chet el kapitali ishtirokidagi, kishlok xo‘jalik mahsulotini qayta ishlaydigan va xalq is’temoli mollari ishlab chiqaradigan ko‘shma korxonalarning rivojlanishini rag‘batlantiradigan pishik-puxta soliq siyosatini olib borish.
Kedit-pul siyosati sohasida;
Markaziy bank boshchiligida hamda keng tarmoqli mustakil tijorat va xususiy banklar ya’ni ikki bosqichli bank tizimini barkaror rivojlanishini ta’minlagsh, respublika xududida yirik chet el banklarining bo‘limlari va vakolatxonalarini ochish uchun kulay sharoit yaratish;
Barkaror pul muomalasini ta’minlash, kredit va nakd pul emissiyasini, jami pul massasining asossiz o‘sishini keskin cheklash;
2000-2001 yilda kabul qilingan sarmoyaviy loyixa deyarli to‘la bajarildi. Iqtisodiyotda barkarorlik va rivojlanish ta’minlanib, yalpi ichki mahsulot o‘sishi 4 foizni tashkil etdi.
2000 yilda ham respublika iqtisodiyoti o‘tgan yillardagi kabi barkaror va izchil rivojlandi. Makroiqtisodiy barkarorlik, iqtisodiy o‘sish mamlakatimizda davom etayotgan islohatlar va jamiyatni yangilash jarayoning ajralmas kususiyatlariga aylanib koldi. O‘tgan yili yalpi ichki mahsulot ishlab-chiqarish-4 foizga, sanoat ishlab chiqarishi kajmi-6.4 foizga, kishlok xo‘jaligi mahsulotlari yetishtirish-3.2 foizga ko‘paydi.
Iste’mol mollari ishlab chiqarish-7.7 foizga, chakana tovar aylanishi-7.8 foizga, akolini pullik xizmat ko‘rsatish kajmi esa-14 foizga ortdi. Iqtisodiyotimizda makroiqtisodiy ko‘rsatkichlarning barkarorligi oshdi. Davlat budjeti hamomadi yalpi ichki mahsulotning bir foizidan oshmadi.
Nakd pul emissiyasi, yil yakunlariga ko‘r, 9.4 foizni tashkil etdi, bu–prognoz qilingan darajadan ancha pastdir. Jami pul massasi, belgilangan darajadan-ya’ni yalpi ichki mahsulotga nisbatan 19 foizdan oshgani yo‘q.
Bu-pul aylanish tizimining barkarorligidan dalolat beradi. Iqtisodiyotimiz va mamlakatimiz barkarorligini ta’minlaydigan yetakchi sohalar ancha tez sur’atlar bilan rivojlandi.
Pulning kadrsizlanishining oldini olishga karatilgan kat’tiy chora-tadbirlar inflyatsiya ko‘rsatkichlarini prognoz qilingan darajada saklab turish imkonini berdi. Yil mobaynida qayta moliyalashning o‘rtacha oylik darajasi yillik 36 foizdan 24 foizga pasaydi. Bu esa, o‘z navbatida, investitsiya jarayonlariga rakbatlantiruvchi ta’sir ko‘rsatdi.
Korxonalarni moliyaviy soklomlashtirish bo‘yicha ko‘rilgan chora-tadbirlar to‘lov muddati o‘tib ketgan debitorlik karzlarini 41 foizga, ana shunday kreditorlik karzlarini esa 58 foizga kiskartirish imkonini berdi. Monitoring o‘tkazilayotgan 21 ta vazirlik va idoraning to‘lov muddati o‘tib ketgan debitorlik karzlari to‘lik tugatildi. Bankrotlik yokasiga borib kolgan korxonalar soni deyarli ikki barobar kiskarib, 182 tadan 81 taga tushdi. yurtimizda faoliyat ko‘rsatayotgan 169 ming korxonadan zarar ko‘rib ishlayotganni 139 tani tashkil etdi.
Banklarning umumiy kapitali va bank tizimi aktivlarining umumiy xajmi yil davomida1.9 barobar oshdi. O‘zbekistonda bank aktivlarining yalpi ichki mahsulotga bo‘lgan nisbati 2001 yil 1 yanvar kolatiga ko‘ra, 56 foizni tashkil etdi. Tijorat banklarini depozit bazasida akoli omonatlarining ulushi 7.8 foizdan 15.8 foizgacha ko‘paydi.
2000 yil xususiylashtirish dasturi bo‘yicha ko‘zda tutilgan 167 ta obyekt o‘rniga 374 ta obyekt xususiylashtirildi. Uning negizida 152 ta kissadorlik jamiyati, 103 ta xususiy korxona va 117 ta boshqa mulk shaklidagi korxona tashkil etildi. Fond bozorida ilgari davlatga tegishli bo‘lgan umumiy qiymati 6 milliard so‘mdan ziyod aksiya sotildi. Bu 1999 yildagiga nisbatan 35 foiz ko‘pdir.
2000 yili davlat tasarrufidan chiqarish va xususiylashtirishdan 14.3 milliard so‘m mablag‘ tushdi. Bu –1999 yilgi ko‘rsatkichdan 1.6 barobar ko‘pdir.
Moliyalashning barcha manbalari kisobidan iqtisodiyotimizga 700 milliard so‘m atrofida, jumladan, kariyb 810 million AkSH dollari miqdoridagi sarmoya kiritildi. Jami sarmoyalarning 55 foizdan ziyodi ishlab yaikarish tarmoqlarini rivojlantirishga yo‘naltirildi. Yengil sanoat, transport va aloka tarmoqlariga, shuningdek, ishlab chiqarish bilan boklik bo‘lmagan kurilishlarga yo‘naltirilgan investitsiyalar salmoki ortdi.
Respublikada kulay investitsiya mukitini shakllantirish bo‘yicha ishlarni yanada kuchaytirish bundan buyon ham bizning uzok muddatga mo‘jjallangan strategik vazifamiz bo‘lib kolaveradi. Shu maqsadda Markaziy bank, Moliya vazirligi, Davlat soliq ko‘mitasi tijorat banklari bilan birgalikda banklarning investitsiya faoliyatini rakbatlantirish bo‘yicha o‘z takliflarini ko‘rib chiqish uchun Vazirlar Makhamasiga takdim etishlarini tezlashtirishlari zarur.
Ta’lim soxasiga budjetdan beriladigan karajatlarni kelgusi yilga rejalashtirilayotganida o‘tgan yilda kosil bo‘lgan karajatlari-yu kelgusi yilda ko‘shiladigan karajatlari inobatga olinadi. Ayrim kollarda o‘kuvchilar kontingenti o‘zgarish tendensiyalari kisobga olinadi. Lekin bundagi katta hamchiligimiz shundaki, rejaga asos kilib olinayotgan rahamlar nima uchun oshgani yoki hamayganini chukur taklil kilmaymiz. Misol uchun aytish mumkin-ki, 2001 yil davlat budjeti umumiy xarajatlarida maorif sohasiga rejalashtirilgan mablag‘lar ulushi 27 foizni tashkil etadi, bu esa 2000 yilga nisbatan kariyb 3 foizga ko‘pdir. Yoki 2002 yilda davlat budjetining umumiy xaraatlarida maorif soxasiga28,8% ni tashkiml kilgan. Dnmak aytishimiz mumkinki, yillar mobaynida maorif soxasi uchun budjetdan amalga oshirilayotgan xarajatlar ortib bormokda.
Shuning uchun, Kadrlar tayyorlash milliy dasturini chukur taxlil kilib chiqishimiz zarur.