Reja: O`zbekiston Respublikasi ta`lim tizimi tarixiga bir nazar

Muallif(lar):M.A.Masharipova[1], Saidjonov B. S.2, Rahimova D.O
Nashr ma`lumotlari: // Mamlakatimiz ta’lim tizimida uzviylik va uzluksizlikni ta’minlashda fan, ta’lim va ishlab chiqarish integratsiyasining roli va
ahamiyati//Тошкент - 2015. To‘plamni yuklash uchun havola:To’plam
O`ZBEKISTONDA UZLUKSIZ TA`LIM TIZIMINI
RIVOJLANTIRISHNING O`ZIGA XOS XUSUSIYATLARI
O‘zbekiston Respublikasida uzluksiz ta‘lim kadrlar tayyorlash tizimining asosi, ijtimoiyiqtisodiy taraqqiyotni ta‘minlovchi, shaxs, jamiyat va davlatning, ilmiy-texnikaviy va madaniy ehtiyojlarini qondiruvchi ustuvor soha bolib, ijodkor, ijtimoiy faol, ma‘naviy boy shaxsning shakllanishi va yuqori malakali raqobatbardosh kadrlarning jadal tayyorlanishi uchun zarur shartsharoitlarni
yaratadi. O`zbekiston Respublikasi Prezidenti I.A.Karimov ta`kidlaganlaridek,‖ Ta`lim – tarbiya sohasining yaxlit , uzliksiz tizimini shakllantirish va mustahkamlash jumladan , umumiy o`rta ta`limdan boshlab o`rta maxsus , kasb – hunar hamda oliy ta`limgacha bo`lgan barcha bosqichlarda yuksak bilimli va malakali kasb tayyorgarligiga ega bo`lgan avlodni tarbiyalash jarayonini takomillashtirish ishlarini izchil davom ettirish lozim ‖11 Darhaqiqat, uzluksiz ta‘lim jarayoni shaxsning har tomonlama qaror topishi uchun eng qulay davr sanaladi. Mazkur davrda shaxs fan asoslari hamda kasb-hunar ma`lumotlarini o‘zlashtiradi, yuksak ma‘naviy-axloqiy sifatlarga ega shaxs va malakali kadr sifatida kamol topib boradi. Unda muayyan dunyoqarash shakllanadi. Malumki, ta`lim – tarbiya insonga borliqni anglash sir asrorlarini tushunish , tinimsiz rivojlanayotgan dunyoga moslashish , dunyoqarashini shakllantirish , nihoyat,jamiyatniinsonparvarlantirishga hissa qo`shish imkonini yaratadi. Har qanday davlatning qudrati va rivojlanish darajasini aynan ta`lim tizimi aniqlab beradi . Davlatning ushbu tizimga munosabati, uning kelajagini belgilaydi. Bugungi kunda O`zbekiston Respublikasida uzluksiz ta‘lim quyidagi ta‘lim turlarini o‘z ichiga oladi:
-maktabgacha ta‘lim;
-umumiy o‘rta ta‘lim;
-o‘rta maxsus, kasb-hunar ta‘limi;
-oliy ta‘lim;
-oliy o‘quv yurtidan keyingi ta‘lim;
-kadrlar malakasini oshirish va ularni qayta tayyorlash;
-maktabdan tashqari ta‘lim.
O`zbekiston Respublikasida ta`lim tizimining bunday turlarining har bir
bosqichida katta ishlar amalga oshirilmoqda. Bunday ishlarni tarixan qisqa davr
uchun misli ko`rilmagan rivojlanish sifatida baholash mumkin.
Bunday shiddatli rivojlanish bugungi kun uchun yetarlidek ko`rinadi. Lekin , har
qanday yangilik boshqa yangilikning kirib kelishiga turtki bo`ladi.
Respublikamizda kasb – hunar kollejlari va akademik litseylar tizimini
shakllanganligi , ularning kadrlar yetishtirib berishdagi o`rni beqiyos, hatto chet
ellarda tan olindi. Bundan tashqari ta`lim tizimida uzviylik va uzluksizlik masalalarini yuqori darajada ko‘rib chiqilishi yo‘lga qo‘yilgan bo‘lib, tarkibiy qismlarining funksiyalari aniq belgilangan va o‘z oldiga qo‘yilgan vazifalarni tizimli bajarilishini ta‘minlashni talab etmoqda. Odatda, davlat talablarni bajarilishini
statistik tizim orqali baholanib boriladi. Bunday statistik qarash va baholash
o‘zining qator ustunliklari bilan ajralib tursada, dinamik tizimlarda ro‘y berishi
mumkin bo‘lgan ba‘zi holatlarga e‘tibor bilan qarash imkonini beramaydi.
Shu bilan birga,uzluksiz ta‘lim kasb-hunar kollejlarida amaliy ko‘nikma va
bilimlarni berishda, oliy ta‘limning sifati ta‘minlanayotganini inobatga oladigan
bo‘lsak, aynan ushbu kollejlarda malakali mutaxasislarni tayyorlash mumkin. Bu
jarayonga oliy ta‘lim muassasalari mutaxasislik fanlari o‘qituvchilarini jalb etish
bilan ikki ta‘lim turi o‘rtasidagi integratsiyani jadallashtirish mumkin. Shu bilan
birga,oliy ta`limning zamonaviy xalqaro standartlarga javob beradigan ikki
bosqichli tizimi - bakalavr va magistratura yaratilishi ta`lim tizimida yuksak
malakali kadrlar yaratish imkoniyatini berdi. Shu bilan birga amaldagi oliy
malakali ilmiy va ilmiy –pedagog kadrlar tayyorlash va attestatsiyadan o`tkazish
tizimining kadrlar tayyorlash milliy dasturi doirasida amalga oshirilayotgan ta`lim
tizimidagi o`zgarishlarning mantiqiy davomi sifatida tubdan isloh qilishning
ob`ektiv zarurati bugungi kunda yaqqol namoyon bo`lmoqda. Yetuk qadrlarni
tayyorlashda oliy ta‘lim tizimining o‘rni beqiyos ahamiyatga ega ekanligi uzluksiz
ta‘limning bu bo‘g‘iniga qaratilayotgan e‘tibordan ham bilib olishimiz mumkin.
Buni quyidagi amalga oshirilayotgan chora-tadbirlar miqiyosida ham ko‘rishimiz
mumkin: 2011-2012 O‘quv yilidan boshlab barcha oliy ta‘lim muassasalari bitiruvchilariga qat‘iy talab qo‘yildi:-birinchidan, ular zamonaviy kompyuter va axborot texnologiyalarini; -ikkinchidan, xorijiy tillar , ayniqsa, ingliz tilini mukammal bilishi kerak. Bu jihatdan o‘quv dasturlari har bir ta‘lim yo‘nalishining o‘ziga hosligidan kelib chiqqan holda qayta ko‘rib chiqilib takomillashtirilmoqda.
Ma‘lumki xorijiy tilni bilish allaqachon davr talabiga aylanib ulgurdi.
Prezidentimizning 2012yil 10-dekabrdagi ‖Chet tillarini o‘rganish tizimini yanada
takommilashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida‖ gi Qarori chet tillarini o‘rganishning
kompleks tizimini ya‘ni uyg‘un kamol topgan yuksak ma‘rifatli, zamonaviy
tomonidan yuksak fikrlaydigan yosh avlodni shakillantirish , O‘zbekistonning
jahon ahamiyatiga integratsiyalashuviga yo‘naltirilgan tizimni yanada
kuchaytirishni nazarda tutdi.Oliy ta‘lim muassasalarining moddiy texnik bazasini
modernizatsiya qilish va mutaxasislar tayyorlash sifatini tubdan yaxshilash
bo‘yicha 2011-2016- yillarga mo‘ljallangan dasturni amalga oshirish uchun 277
mlrd so‘mdan ortiq mablag‘ yo‘naltirish ko‘zda tutilganligi diqqatga sazovordir.
O‘zbekiston Respublikasi ta‘lim tizimida olib borilayotgan keng ko‘lamli
islohotlar dunyoning barcha davlatlari baholanmoqda. Ko‘plab xorijiy davlatning
nufuzli shaxslari bizning ta‘lim tizimimiz to‘g‘risida ijobiy fikrlarni
bildirishmoqda.
Xususan, Dortmund texnika universiteti professori Gabriele Mentges
ta`kidlaganidek,‖Mamlakatingizda iqtidorli o‘qtuvchi va talabalarni davlat
tomonidan keng miqiyosda qo‘llab quvvatlash tizimi samarali yo‘lga qo‘yilgan.
Imtiyozli stipendiyalar va mukofotlar joriy etilgan, ko‘rik tanlovlarni muntazam
o‘tkazish yaxshi an‘anaga aylangan.‖1[2] Ayni chog‘da o‘zbekistonlik yoshlar
xalqaro olimpiyadalar, san‘at va madaniyat ko‘rgazmalarida hamisha yuqori
saviyada qatnashib kelmoqdalar. Ularning hammasi mamlakat raxbarining ta‘limtarbiya sohasiga qaratayotgan yuksak e‘tibori, bu borada amalga oshirilayotgan izchil islohatlar va kompleks chora tadbirlar samarasidir‖.Shunday iliq fikrlarni Rene Tollemer, Xalqaro tibbiyot akademiyasi ekspermizasi a‘zosi, Tuluza universiteti professori (Fransiya) , Lyuza Serdeyra, universiteti prorektori
(Portugaliya) , Dayen Adachi, Vashington universiteti vitse- prezidenti
yordamchisi (AQSh). Ushbu iliq fikrlarning bildirilishi bizning ta‘lim tizimimiz
Jahon Hamjamiyati tomonidan tan olinganligini isbotlaydi. Bundan ko‘rinib
turibdiki yurtimizda buyuk ajdodlarimizga munosib izdosh bo‘lish uchun
yoshlarimizga barcha shart-sharoitlar yaratib berilmoqda. Buning uchun , davlat
boshqaruvi tomonidan , zaruriy ta‘lim yo‘nalishlarini va ular bo‘yicha bilim
oladigan mutaxasislarga bo‘lgan ehtiyojni belgilash yangi o‘quv-uslubiy asoslarni
yaratish hamda boshqa tashkiliy ishlarni amalga oshirish lozim.
Shunday qilib , ‖Kadrlar tayyorlash Milliy dasturi‖ asosida mamlakatimiz ta‘lim
tizimining imkoniyatlaridan foydalanish , uzluksiz ta‘limni yanada
takomillashtirish asosida malakali mutaxassislarni tayyorlash bugungi kunning
dolzarb masalalaridan biridir.