Reja: Sudralib yuruvchilar haqiqiy qu hayot kechiruvchi umrtqalilardir

Mavsumiy stikillilik – sub tropiklarda yashaydigan sudralib yuruvchilarda kamroq ko’riladi, o’rta mintaqada yashaydiganlarda paydo bo’ladi, bu erda sudralib yuruvchilar qishki uyquga ketadi. Sudralib yuruvchilarning aktivlik davri temperatura sharoitiga qarab cho’ziladi yoki qisqaradi.
Temperatura sharoiti qulay bo’lsa sudralib yuruchilar qishki uyquga kirmasligi mumkin. (agama, gekkon) sudralib yuruvchilar organizmida qishlash uchun zapas oziq moddalar to’planadi va moddalar almashinuvi keskin susayadi. Ovqat kamligi sababli sudralib yuruvchilar yozgi uyquga ham ketadi.
Ovqatlanish – ovqatlarining turiga qarab: hashoratho’rlar, yirtqichlar, o’simlik ho’rlar. Bularning ovqatlanishida eng qizii. Afrikada yashaydigan tuxum ilon (Dasyleptis) faqat qushlarning tuxumi bilan oziqlanadi. Bu ilon bunday oziqlanishga maxsus moslashgan. Bularni tishi deyarli yo’q. Lekin umrtqalarining ostki tomonida o’simtalar mavjud, tuxum qizil o’ngachga o’tayotganda uni teshib qizilo’ngachka kirgach tishlar (o’simtalar) tuxumni teshadi so’ng tuxumning suyuqligi qizil o’ngachka oqib tushadi, tuhum po’choi esa organizmdan tashqariga qoladi.


Sudralib yuruvchilarning kelib chiqishi. Qazilma sudralib yuruvchilar oyat diqqatga sazovordir, chunki birinchidan er sharida bir zamonlar eng ko’p bo’lgan gruppalar shular jumlasiga kiradi, ikkinchidan hozir yashab turgan sudralib yuruvchilarning o’zigina emas, balki kushlar sut emizuvchilar ham shu sinfning kadimgi gruppalaridan paydo bo’lgan.
Eng qadimgi sudralib yuruvchilar toshko’mir davridan ma’lum kotilazavrlar yoki yaxlit boshlilar perm davriga kelib o’lib ketgan. Kotilazavrlarning eng katta vakillarining bo’yi 2,5 m bo’lib, o’simlikho’r bo’lgan. Dastlab suvda yashovchi ixtiozavrlar (1 m-13 m gacha) bolalarini tirik tuqqan. Kalta kesaklar bizda yura davrining oxirlaridan ma’lum.
Tangachalilar bo’r davrining boshlarida mezazavrlardan ajralib chiqib bo’yi 15 mgacha borgan.
Bo’r davrining oxiriga kelib bular qirilib ketgan. Mezazavrlardan ancha keyin kalta kesaklardan ilonlar kelib chiqqan.
Kattagina progressiv shoxcha bo’lmish arxozavrlar uchta asosiy gruppaga – quruqda yashovchi dinazavrlar (13 m) suvda yashovchi timsohlar, havoda yashovchi (uchar kalta kesaklar) paydo bo’ladi.