Режа: Тайёр маҳсулот (ишлар, хизматлар) ва уни ҳисобга олиш вазифалари

6. Тайёрмаҳсулотсотишнинг аналитик ва синтетик ҳисоби


Халкаро ҳисобда маҳсулот, товарлар сотиш, ишлар бажариш ва хизматлар кўрсатишдан олинадиган тушумни белгидашнинг икки усули мавжуд:
• Касса усули - бунда сотувдан олинган тушум, юклаб жунатилган маҳсулот учун ҳақ сифатида пул келиб тушишига караб эътироф этиб борилади.
• Юклаб жўнатиш усули - бунда маҳсулот харидорларга жунатилиб, уларга ҳисоб-китоб хужжатлари (счёт-фактура, транспорт юк хатлари ва бошқа шунга ухшаш хужжатлар) топширилишига караб бу маҳсулот сотилган ҳисобланади.
«Асосий хўжалик фаолиятидан олинган даромад» номли 2-сон БХМСга мувофиқ қуйидаги шартлар бажарилганда товарларни сотишдан тушган даромадлар тан олинади (12 - банд):

• 
  хўжалик юритувчи субъект товарларга эгалик қилишнинг хатарлари ваафзалликларининг анча қисмини хар'идорга топширганида;
  
• 
  хўжаликюритувчи субъект, одатда, мулккаэгаликқилишбиланбоғлиқбўлгандаражадагираҳбарликдавомийлигиниҳам, сотилгантоварларниназоратқилишсамарадорлигиниҳамсақлабқолмаганида;
  
• 
  даромадмиқдориишончлидаражадабаҳоланганида;
  
• 
  хўжаликюритувчи субъект битимбиланбоғлиқиқтисодийнафолиш эҳтимолимавжудбўлганида;
  
• 
  битимбиланбоғлиққилинганёкикутилаётганхаражатларишончлидаражадааниқланадиганбўлганида.Асосий хўжалик фаолиятидан тушган даромад операция билан боғлиқ бўлган иқтисодий наф хўжалик юритувчи субъект томонидан олинган такдирдагина тан олинади. Даромадга киритилган миқдорни ундириш хусусидаги ноаниқлик вужудга келган такдирда, кайтарилмаган миқдор ёки олиш мумкин булмаган миқдордаги пул дастлаб тан олинган даромад миқдорининг ўзгартирилиши сифатида эмас, балки харажат сифатида тан олинади.
  

7. 
   Қўшилганқийматсолиғиниҳисобгаолиш
   

Корхоналар ўз маҳсулотларини сотилишини ҳисобга олиш билан бир қаторда маҳсулот (иш, хизмат) лар учун қўшилган қиймат солиғини (ҚҚС) ҳам ҳисобга олиб боришлари шарт. Ўзбекистон Республикаси Молия Вазирлиги ва Давлат Солиқ Қўмитаси 1997 йил 5 декабрда «Ишлаб чиқариладиган ва сотиладиган товарлар (иш ва хизмат) бўйича қўшилган қиймат солиғини ҳисоблаш ва тўлаш тартиби тўғрисида» йўриқномани ишлаб чиқди ва 1998 йил 1 январдан бошлаб амалда қўллаш учун тавсия килинди. Мазкур йўриқномада умумий қоидалар, солиқ тўловчилар, солиққа тортиш объектлари, солиққа тортиш оборотларини аниқлаш, солиққа тортиш оборотларини корректировка қилиш, солиқ имтиёзлари ҳамда ставкалари бюджетга тўланиши керак бўлган қўшилган қиймат солиғи суммасини аниқлаш тартиби, счёт-фактура солиқни тўлаш муддатини тақдим қилиш, солиқ тўловчиларнинг масъулияти, солиқ идораларининг назорати батафсил баён қилинган.
Ўзбекистон Республикаси Солиқ кодексига мувофиқ Ўзбекистон худудида тадбиркорлик фаолияти билан шугулланувчи юридик шахслар қўшилган қиймат солиғини тўловчилар бўлиб ҳисобланадилар. Юридик шахслар деганда солиққа тортиш мақсадида мулкка эга бўлган корхона, бирлашма, ташкилотларнинг ҳамма турлари, хўжалик юритувчи ёки мулкни оператив бошқарувчи, бу мулкка ўзининг мажбурияти бўйича жавоб берувчи ҳамда мустақил баланс ва ҳисоб-китоб счётига эга бўлган корхоналар тушунилади.