Reja: Valyuta riskining iqtisodiy mohiyati, turlari va yuzaga kelish sabablari

Quyidagi vaziyatni ko’rib chiqaylik. AQSh yoki O’zbekiston davlat obligatsiyalariga mablag’ingizni investitsiya qilmoqchisiz. Ular taxminan bir xil qaytarish muddatiga ega bo’lsin. Ushbu obligatsiyalar nominallari turli valyutalarda ifodalangan: AQSh obligatsiyalari dollarda, O’zbekiston obligatsiyalari – so’mda. Har ikki mamlakatning bu toifadagi obligatsiyalari ushbu mamlakatlarning valyutasida ishonchli daromadlilik stavkasini taklif etishiga qaramay, boshqa har qanday valyutadagi daromadlilik stavkasi noma’lum bo’ladi, chunki bu kelgusida to’lovlarni olish paytida ikkala valyutaning ayirboshlash kursiga bog’liq.
Aytaylik, O’zbekiston davlat obligatsiyalari bo’yicha yillik foiz stavkasi 16 %, AQSh obligatsiyalari bo’yicha esa 6%. Bir valyutaning boshqasi bilan ifodalangan narxini o’zida aks ettiruvchi valyuta kursi 1 $ =10200 UZS.
Tasavvur qiling, siz o’z kapitalini so’mda qandaydir ishonchli aktivga investitsiya qilmoqchisiz. O’zbekiston obligatsiyalarini sotib olganingizdan so’ng, o’zingiz uchun 16% lik daromadni kafolatlaysiz. Agar AQSh obligatsiyalarini sotib olsangiz, so’mdagi daromadlilik foiz stavkasi bir yil keyin so’m bilan $ ning ayirboshlash kursiga bog’liq bo’ladi.
Sizning boshlang’ich kapital qo’yilmangiz summasi 51 mln. so’mni tashkil etadi, siz 51mln. so’mni $ ga ayirboshlashingiz kerak. AQSh obligatsiyalari bo’yicha foiz stavkasi 6 foizni tashkil etgani bois, bir yildan so’ng siz 5300 $ olasiz. Shunga qaramay, so’mga o’girilgan bu summani oldindan prognoz qilish mumkin emas, chunki kelgusi valyuta kursini hech kim bilmaydi. Noaniqlik sharoiti uchun xos riskli vaziyatga duch keldik.
O’z navbatida, bu operatsiya natijasida olingan haqiqatdagi daromadlilik stavkasi quyidagicha bo’ladi:
Bir yil davomida $ kursi ortib, 1 $ = 10680 UZSni tashkil qildi deb tasavvur qilamiz. U holda AQSh obligatsiyalarida bo’yicha so’mda ifodalangan haqiqatdagi daromadlilik stavkasi quyidagiga teng:
Agarda ko’riladigan holat murakkab foiz formulasi orqali aniqlansa quyidagi formulaga ega bo’lamiz:
Ikki tomonlama ayirboshlashni hisobga olsak, oshirish koeffitsienti quyidagicha bo’ladi:
bu yerda k – valyuta kursining o’sish sur’ati.
Foiz stavkalari ko’rinishida umumiy operatsiyalar daromadliligini aniqlab, quyidagiga ega bo’lamiz:
(oddiy foiz formulasidan kelib chiqqan);
(murakkab foiz formulasidan kelib chiqqan);
; (ikki tomonlama ayirboshlash formulasidan kelib chiqqan).
Bu yerda: ie – samarador daromadlilik stavkasi.
Oxirgi nisbatdan ko’rinib turibdiki, operatsiyalar samaradorligi qabul qilingan kurs bo’yicha yillik ko’paytuvchining o’rtacha yillik o’zgarish darajasiga nisbati bilan belgilanadi; k ning o’sish sur’ati ortishi bilan samaradorlik pasayadi.
Misol. Valyuta kurslarining 3 yil uchun kutilayotgan nisbati , konvertatsiyalangan mablag’lar esa 16 % bilan investitsiya qilingan bo’lsa, u holda mablag’ egasiga quyidagiga teng daromad keltiradi: