Режа: Ўзбекистон тараққиётининг миллий юксалиш босқичида ҳаракатлар стратегиясининг ишлаб чиқилиши ва унинг устувор йўналишлари

Олий таълим контексти
Ўқув режа ижтимоий, жисмоний, иқтисодий ва маданий атроф муҳитлар таъсири остида бўлади. Бундан ташқари АҚШлик Старк деган олимнинг тадқиқотлари шуни кўрсатдики “штатдаги ислоҳотлари” (‘staff beliefs’) “фильтернинг контекстли модели” (‘contextual filter model’)нинг дастлабки бир бўлаги бўлган, бироқ:
Хар қандай жараён албатта режалаштирилади, лекин, “киритилган” ва аста тадбиқ этилган ҳар қандай йўллар муассаса контесктига таъсир қилади. (Stark, 2000, p430)
Бу контекст ўқув режага нимаики киритилган бўлса қаттиқ таъсир этишини изоҳлашни давом эттиради, айниқса талабаларнинг ўзига хос нуқтаи назарларида. Унинг тадқиқотлари штатнинг қарорларига таъсир этувчи 9 та тасосий филтерли контекстларни аниқлаштирган (2.1-жадвалга қаранг).^[1]
2.1-жадвал. Қарорларга ўқув режа таъсир этишнинг контекстли фильтерлари (Старк, 2000)
(Contextual Filters that Influence Curriculum Decisions)

Талабалар характерлари Талабалар мақсадлари Ташқи таъсирлар Даструлар мақсади Муассаса мақсади

Прагматик омиллар Педагогик адабиётлар Уюшмалар Воситалар ва имкониятлар

Улар турли тумандир ва бошқа контекстли фильтерлар ўқув режасини режалаш жараёнига таъсир этувчи International, National, Institutional, Дастур, Ўқув предметлар контекстларига ажратилган бўлиши мумкин. (2.1-чизма).
2.1-чизма – Ўқув дастур Ўқув предмет, Тасдиқланган (Institutional), Миллий, Халқаро контест

Контекстли таъсирларни англаш қийинчилиги шундаки улар доим ўзгаришидадир ва қизиқган шахслар, дастурлар, вақт, шароит учун бебаҳо. Шунинг учун қуйида контекстларнинг баъзи бир жиҳатларини кўрип чиқамиз.
Халқаро контекст: Глобал дунё.
Халқаро контекст доимий тарзда ўзгарип туради. Мураккаб ўзгарувчандунёга талабаларни тайёрлаш тушунчаси дастур тайёрлайдиганлар учун фаолиятлар маркази ҳисобланади.
Эдинбург университети тадқиқотчилари педагогик жамоа ўзгарувчан дунёга қандай таъсир эта олиши мумкинлиги хақида таҳлил олиб боришган. (см. практический ресурс). Британия совети томонидан Олий таълим муаммолари ва асосий жиҳатларига бағишланган “Олий таълим глобал тенденциялари ва 2020 йилда бўладиган имкониятлар: Кечаётган Глобал 2012” деб номланган нашриётида келтирилишича глобал атроф ўзига хосликлари учун олий таълимнинг баъзи бир асосий имкониятларини бирлаштиришади:
• Халқаро талабалар ҳаракати
• ички таълим тизимининг ўлчами ва ўсиши
• миллатлараро таълим (TNE)
• академик халқаро тадқиқотлар ҳамкорлиги
• Иш юритишдаги халқаро тадқиқотлар ҳамкорлиги.^[2]
Дастурлар халқаро талабалар ва турли фондлардан талабаларни жалб этганлиги муносабати билан таълим олаётган турли халқнинг қатламлари талаблари учун ўқув режани лойилаштириш юзасидан ўсувчи талаб мавжуд. Шундай турли туман талабалар гуруҳиннинг ўсиши (Британия Советининг ҳисоботи 2012) билан бирга, Хол ва Томас (2005) шуни таъкидлашадики, олий таълим билан иш берувчилар ўртасида талаба алоқадорлик намоёндир:
Олий таълимнинг мақсади ва унинг ўзига хос имокниятлари..., бу таълимни дунё мехнат бозори билан яқинлаштириш... бугунги кундаги маркази масалалардар бири ҳисобланади(Хол & Томас, 2005, p69)
Бугунги кунда ўқув режани режалаштириш унчалик осон иш эмас, чунки бугун мавжуд бўлган иш ўринлари эртага келиб йўқ бўлиши мумкин. Майкл ва Боулрэдж (2003) бу хақда АҚШ нашрлариди.
Бугун битираётган битирувчи нафақага чиқгунга қадар кўп маротаба ўз кабий фаолиятларини ўзгартириши кўпчилига маълум. Шунингдек, кеклажакда ишлаши мумкин бўлган касбий фаолият турлари яли яратилмаган ҳам бўлиши мумкин. Шунинг учун ҳам олий таълим тизимини бошқарувчилари фанлараро ўқув режалари ва ҳамкор соҳаларга ўзларининг эътиборларини қаратишди. (131 б.)
Иқтисодий шарт-шароитлар олий таълим ўқув режасига алоҳида таъсир кўрсатади. Лекин олий таълимга киритилган инвестициялар халқаро даражада аҳамият касб этиши мумкин. Таълим Иқтисодиётида Asplund (2008) шундай маълумот беради.
Бугунги кундаги кенг таълим инвестицияларга доир келишувлар бандликни, рақобатбардошликни, ижтимоий яхлитликни ва ўсишни таъминловчи асосий омил бўлиб ҳисобланади. Шунга қарамай, турли давлатларда шундай инвестицияларни тадбиқ этиш бўцича ўзига хос ҳаракатлар, тафовутлар мувжуд. Одатда бунга ижтимоий зарурат учун харажатлар билан шахсий молиялаштириш учун ўзгарувчан имкониятлар собаб этиб кўрсатилади (261 б.).
Битирувчида шаклланган кўрсаткичларининг ривожланиши, хох у ўқув фани даражасида, хох универсал касбий даражада бўлсада ўқув режаларда халқаро даражада ўсиб борган.
D’Andrea ва Gosling (2010) олий таълимдаги баъзи бир халқаро тенденцияларни бирлаштиришади: турли туман талабалар профили, глобаллашув, етказишдаги қулайлик, marketisation, молиялаштирув, маъсулият. Бундан ташқари, Bologna жараёни ва Erasmus дастури талабалари – европа даражасида ўқув режаларни тадбиқ этишда наъмуна бўла олади.