Rejasi: Kuzatish metodi

Tajribalar
Tajriba metodi deb o`quvchilar tabiatda bevosita kuzata olmaydigan voqea va xodisalarni laboratoriya mashg`ulotida yaratishga aytiladi. Ayrim voqea va xodisalar juda tez sodir bo`ladi (zil-zila, vulqon va x.k) ayrimlari juda uzoq vaqt davom etadi (tog` jinslarini xosil bo`lishi, tog`larni ko`tarilishi, daryo vodiylarni shakillanishi va x. k.). bunday jarayonlarni bevosita kuzatib bo`lmaydi.
Tabiiy geografiyani qator mavzularini o`rganishda tajribalar o`tkazish muxim o`rin tutadi. Tajriba yordamida murakkab tabiiy geografik jarayonlar sodir bo`lishini o`quvchilarga sinf sharoitida ko`rsatish mumkin.
Geografiya o`qitish metodikasida quyidagi tajribalar o`tkaziladi:
1.Litosfera mavzusida o`tkaziladigan tajribalar
2.Gedrosfera mavzusida o`tkaziladigan tajribalar
3.Atmosfera mavzusida o`tkaziladigan tajribalar.


Litosfera mavzusini o`rganishda tajriba metodidan foydalanish
Mazkur mavzuni o`tishda cho`kindi jinslarni xosil bo`lishini, burmalarni vujudga kelishini tajribada ko`rsatish mumkin.
Chukindi jinslarni xosil bo`lishini tajribada quyidagicha ko`rsatish mumkin. buning uchun 1l shisha bankaga yarim litr suv quyiladi. Unga qum vag il solinadi va so`ngra banka silkitiladi. Silkish jarayonida qum vag il suv bilan aralashadi va loyqa hosil bo`ladi. Shundan so`ng banka stol ustiga qo`yilib tindiriladi. Tindirish jarayonida o`quvchilar kuzatib turishlari lozim. Tindirish jarayonida banka tubiga avval og`irroq jins yani qum tusha boshlaydi va qum qatlami xosil bo`ladi so`ngra engilroq gil qatlamicho`ka boshlaydi hamda qum qatlamini tepasida gil(loyqa) qatlami xosil bo`ladi, uni tepasida suv qatlami joylashadi.
Tajribadan so`ng o`qituvchi sinfga quyidagi savollar bilan murojat qiladi:
-qaysi tog` jinslari oldinroq cho`kdi;
-qaysi tog` jinslari qiyinroq cho`kdi;
-nima uchun idish tubida hosil bo`lgan jinsni cho`kindi tog` jinsi deb ataladi;
-cho`kindi tog` jinslarini qanday belgilarga qarab aniqlash mumkin;
Tog tizmalarni yoki burmalarni xosil bo`lishini ko`rsatish uchun 20-30 dona qog`oz varag`i yoki o`quvchilarni daftarlaridan foydalanish mumkin. buning uchun qog`ozlar qatlami yoki sinf daftari stol ustiga gorizantal xolatda qo`yiladi. So`ngra ikki tomonidan siqiladi, natijada tog` tizmasi va tizmalar orasidagi vodiy (botiq) xosil bo`ladi. Vertikal qatlami esa burmalarni vujudga kelishini ifodalaydi. Bundan tashqari glaben va gorstlerni xosil bo`lishini plastelindan foydalanib o`quvchilarga ko`rsatilsa ham bo`ladi.