Rеspublikasi O’zbеkiston rеspublikasi oliy va o’rta maхsus ta’lim

Fosfatlar - fosfat kislota tuzlari va efirlari. Ortofosfat va polimer (yoki kondensatlangan) Fosfatlarga bo`linadi. Kondensatlangan Fosfatlar tetraedrik [RO<sub>4</sub>]<sub>3</sub>~ guruxlarning o`zaro birlashish usuliga ko`ra polifosfatlar, metafosfatlar va ul’trafosfatga bo`linadi.
Suvda eruvchan ortofosfatlar hosil qilish uchun metallarning gidroksid yoki karbonatlari eritmasiga tegishli miqtsorda N₃RO₄ qo`shiladi. Kal’tsiy va ammoniy ortofosfatlar fosforli o`g’itlar, emallar, bo`g’iq shishalar i.ch.da, farmatsevtika sanoatida, olovbardosh materiallar tayyorlashda qo`llanadi. Kal’tsiy va ammoniyning kristall holdagi, bir almashingan ortofosfatlari juda qimmatli segneto va p’ezoelektrik materiallardir.
Fosfatlar (F.), tabiiy fosfatlar - minerallar sinfi, tarkibi nihoyatda xilma-xil bo`lgan ortofosfat kislotasi tuzlari N<sub>3</sub>RO<sub>4</sub>. 230 ga yaqin mineraldan tarkib topgan; o`rtacha tuzlar (mas, ksenotim Y[PO₄], monatsit) kam. Orolli va qatlamli strukturaga ega. Fosfatlar, asosan, ikki yoki undan ortiq kationlarning [Sa₂+, G’e₂+, G’e₃+, Al₃+, (UO₂)₂+, Cu₂+Mn₂+, Pb₂+, Zn₂+ va b.], qo`shimcha anionlarning (ON, S1~, G’~, O<sub>2</sub>, SO<sub>2</sub>) yoki molekulyar suvning murakkab birikmasidan iborat. Ba`zi F. monetit SaNRO₄ tipidagi nordon tuzlardan tashkil topgan. F. yaxlit donador agregatlar, tuproqsimon massalar, oolitlar, konkretsiyalar, ba`zan qirralangan kristallar ko`rinishida uchraydi. Rangi turli xilda bo`ladi.
Qattikligi 2 dan 5-6 gacha, zichligi 1,7-7,1 g/sm<sub>3</sub>. F., asosan, tog’ jinslarida tarqalgan; eng ko`p tarqalgan va amaliy ahamiyatga ega bo`lgan apatit guruhi (F.ning ham tarkibiy qismi bo`lgan) minerallari, vivianit (G’e₂+, G’e₃+) [RO₄] 8N₂O, monatsit, ksenotim, ambligonit LiAl[PO₄] • (G’, ON), torbernit, otenit, feruza va b. F., asosan, Er po`stining yuqori qismi - dengiz va ko`l tublari, botqoqliklar, nurash po`sti, ko`pgina rudali konlarning oksidlanish zonasida hosil bo`ladi. F. magmatik kelib chiqishga ega (apatit, monatsit, ksenotim) hamda gidrotermal tomirlarda aktsessor mineral sifatida uchraydi. F.dan fosfat rudalari (apatit va fosforit) sifatida foydalaniladi. Ba`zi F.dan: vivianit - arzon ko`k bo`yoq va mahalliy fosfor o`g’iti, monatsit - toriy va noyob er elementlari, ambligonit - litiy rudasi, feruza - zargarlik toshi sifatida foydalaniladi.
.