Rеspublikasi O’zbеkiston rеspublikasi oliy va o’rta maхsus ta’lim

Fosforitdan olinadigan maxsulotlar
Fosfamid, BI58, rogor (S₅N,2 NO, PS₂) - sirtdan va singib ta`sir etuvchi insektitsid va akaritsid. 40% li emul’girlanuvchi kukun holida ishlab chiqariladi. O`simlikxo`r kanalar, shira, tripe hamda barg kemiruvchi zararkunandalarga qarshi kurashda ko`llaniladi. Ta`sir qilish muddati 10-15 kun. Sarf me`yori 1,5-2,5 kg/ga. Beda va b. ekinlarda F.ning 1,5% li superfosfat b-n donador aralashmasi ekish b-n birga solinadi. O`rgimchakkana, shira, kuzgi tunlam qurtlariga qarshi qo`llaniladi. Sarf me`yori 50-70 kg/ga. Zahari o`rtacha.
Fosfat kislotalar - fosfat angidrid (R2O5)ning suvli hosilalari. Bir molekula fosfat angidrid b-n bir necha molekula suv birikishiga karab 3 xil fosfat kislota olinishi mumkin: R₂O₅+N₂O = 2NRO, (metafosfat kislota); RO₅+2N₂O = N₄R₂O₇ (pirofosfat kislota); RO₅+3N₂O = 2N₃RO₄ (ortofosfat kislota). Bularning ichida eng muximi ortofosfat kislota, u to`g’ridan to`gri fosfat kislota deb ataladi. Fosfat kislota (N₃RO₄) - rangeiz, tiniq kristall modda. Suyuklanish temperaturasi 42,35°, zichligi 1,87 g/sm’. Normal sharoitda inert, yuqori trada ko`pgina metall va ularning oksidlari b-n reaktsiyaga kirishadi va, hatto kvarts b-n oltinga ham ta`sir etadi. Fosfat kislota suv b-n har qanday nisbatda aralashadi. Ortofosfat kislota 3 asosli, u 3 xil tuz hosil qiladi, mas, Sa(N₂RO₄)₂ - kal’tsiy digidrofosfat (birlamchi fosfat); Sa₂(NRO₄)₂ - kal’tsiy gidrofosfat (ikkilamchi fosfat); Sa₃(RO₄)₂ - kal’tsiy fosfat (uchlamchi fosfat).
Fosfat kislota texnikada ekstraktsion va termik usullar b-n olinadi. ekstraktsion usul maydalangan va ozroq fosfatga kislota qo`shilgan tabiiy fosforitni sul’fat kislota eritmasida eritishdan iborat. Termik usulda esa avval fosforitdan sof fosfor ajratib olinadi, so`ngra uni kuydirib fosfor (V) oksid - fosfat angidrid hosil qilinadi. Bu moddaga suv ta`sir ettirib uni NRO<sub>4</sub> ga aylantiriladi. Metafosfat kislota orto yoki pirofosfat kislotani qizdirib olinadi. Pirofosfat kislota esa gidrofosfatlarni qizdirib va b. usullarda olinadi.
Fosfat kislota o`g’itlar, texnik reaktivlar i.ch.da muhim xom ashyo. U organik mahsulotlar sintezida, faollangan kumir i.ch.da, metallar sirtida himoya qoplamalar hosil qilishda qo`llanadi. Tozalangan, oziq-ovqat fosfat kislotasi deb ataladigan xili spirtsiz ichimliklar, farmatsevtik preparatlar, ozuqa kontsentratlari tayyorlashda ishlatiladi.