Rivojlanish istiqbollari dissertatsiya

Muammoning o’rganilganlik darajasi. Xizmat ko'rsatish va turizm sohasi tadqiqotlari bilan bir qancha MDH mamlakatlari olimlari shug'ullanib kelmoqdalar. Bular jumlasiga M.B.Birjakov, S.M.Senin, T.T.Xristov, V.S.Bogolyubov va V.P.Orlovskaya, N.I.Kabushkin, V.A.Kvartalnov, A.Durovich, T.G.Kiseleva, M.I.Bolotova, O.I. Belyakov, I.V.Mesheryakova3 kabilarini kiritish mumkin.
Respublikamiz olimlaridan M.Q.Pardayev, I.S.Tuxliyev, M.R.Usmonov, M.M.Muxammedov, D.K.Usmanova, M.Xoshimov, A.Norchayev, B.To'rayev M.R.Boltabayev, B.SH.Safarov, S.A.Abduxamidov, D.Z.Norqulova4 kabilarning asarlarida turizm sohasini rivojlantirish masalalari tadqiq etilgan.
. Mazkur tadqiqotlarda turistik korxona va tashkilotlar faoliyatiga oid masalalar turizmning infratuzilmasi sifatida qarab chiqilgan. Sohada xizmatlar sifati va samaradorligini oshirish masalalari, ularni baholash va tahlil qilish yo‘llari alohida tadqiqot ob’ekti sifatida kam o‘rganilgan. Aynan shu holat mazkur dissertatsiya ishining maqsad va vazifalarini belgilashga asos bo‘lib xizmat qildi.

I BOB. TURIZMNING METODOLOGIK MUAMMOLARI IJTIMOIY-MADANIY HODISA SIFATIDA
1.1.Madaniy turizm tushunchasi va mohiyati.Madaniy turizm - bu shaxslarning o'zlaridan tashqarida harakatlanishi doimiy yashash joyi, to'liq asosli yoki qisman madaniy diqqatga sazovor joylarga, shu jumladan madaniy tadbirlarga, muzeylarga va tarixiy joylarga tashrif buyurish qiziqishi bilan,san'at galereyalari va musiqali drama teatrlari,tarixiy meros, zamonaviy san'at va sahna san'ati, an'anaviy qadriyatlar, tadbirlar va kundalik hayotni aks ettiruvchi konsert maydonlari va mahalliy aholining an'anaviy dam olish joylari. aholining turmush tarzi, yangi ma'lumotlarni olish uchun,ularning madaniy ehtiyojlarini qondirish uchun tajriba va tajribalar.Madaniy turizm - bu sayyohlik faoliyatining bir turi bo'lib, unda tashrif buyuruvchining asosiy motivatsiyasi sayyohlik joyidagi moddiy va nomoddiy madaniy diqqatga sazovor joylarni,mahsulotlarni o'rganish, kashf etish, tajriba va iste'mol qilishdir. Ushbu attraksionlar/mahsulotlar jamiyatning o'ziga xos moddiy, intellektual, ma'naviy va hissiy xususiyatlari to'plamiga tegishli bo'lib, ular san'at va arxitektura, tarixiy va madaniy meros, oshxona merosi, adabiyot, musiqa, ijodiy sohalar va tirik madaniyatlarni o'z turmush tarzi, qiymati bilan qamrab oladi.
Madaniy turizm tajribasiga arxitektura va arxeologik xazinalar, pazandalik faoliyati, festivallar yoki tadbirlar, tarixiy yoki meros, joylar, yodgorliklar va diqqatga sazovor joylar, muzeylar va ko'rgazmalar, milliy bog'lar va yovvoyi tabiat qo'riqxonalari, diniy joylar, ibodatxonalar va cherkovlar kiradi. U shaharlardagi turizmni, xususan, tarixiy yoki yirik shaharlarni va ularning teatrlar kabi madaniy ob'ektlarini o'z ichiga oladi.
Madaniy turizm tarafdorlarining ta’kidlashicha, u mahalliy aholiga o‘z madaniy merosidan moliyaviy foyda olish va shu orqali uni qadrlash va asrab-avaylash imkoniyatini beradi, shu bilan birga tashrif buyuruvchilarga shaxsiy dunyoqarashini kengaytirish imkoniyatini beradi. Madaniy turizmning salbiy tomonlari ham bor. Mahalliy aholiga salbiy ta'sir ko'rsatishi mumkin, masalan, mahalliy iqtisodiyotni beqaror qilish, mahalliy aholining yashash narxini oshirish, ifloslanishni oshirish yoki ekologik muammolarni keltirib chiqarish. Mahalliy iqtisodiyot aholi sonining tez o'zgarishi tufayli ham beqarorlashishi mumkin. Mahalliy aholi, shuningdek, ularning ijtimoiy tuzilishini buzishi mumkin bo'lgan yangi turmush tarzi bilan aloqa qiladi.
Turizmning bu turi butun dunyoda ham ommalashib bormoqda va OECDning yaqinda e'lon qilingan hisobotida madaniy turizm dunyoning turli mintaqalarida mintaqaviy rivojlanishda qanday rol o'ynashi ta'kidlangan.[6] Madaniy turizm shuningdek, "odamlarning madaniy ehtiyojlarini qondirish uchun yangi ma'lumotlar va tajribalar to'plash maqsadida oddiy yashash joyidan uzoqda joylashgan madaniy diqqatga sazovor joylarga ko'chishi" deb ta'riflangan.
Hozirgi vaqtda madaniy turizm so'nggi paytlarda talab xarakterini o'zgartirdi, ayniqsa madaniy "tajribalar" ga bo'lgan intilish ortib bormoqda. Bundan tashqari, madaniy va meros turizmi tajribalari unutilmas turizm tajribalarining potentsial asosiy komponenti bo'lib ko'rinadi.⁴
Sayyohlarni jalb qilishlar bu muhim “tortish” faktorlari bo’lib, ular turli xil shunday resurslardan foydalanganda daromad keltiradigan joylar hamdir. Jalb qilish usullarini ro’yxatga olishning quramachiligi deganda, joylarning turizm imkoniyatlariga to’laqonli javob berishini taxminlashga qarata qo’yilgan bo’lishi tushuniladi. Hozirgi kunda turizm sohasining etakchi vakillari orasida umumiy qo’llaniladigan jalb qilishlarning tasnifiy tizimi joriy etilmagan. Shunga qaramasdan, asosan “tabiiy va madaniy” tizimlari o’rtasidagi farq umumiy tarzda yaratilgan. Shu tarzda jalb qilishning 4 kategoriyasi kelib chiqadi: tabiiy joylar, tabiiy hodisalar, maxdaniy joylar, maxdaniy hodisalar. Masalan, milliy bog’lar va parklar o’z ichiga topografik, madaniy, gulzorli, faunali, (hayvonot dunyosi) elementlarini mujassamlashtirgan bo’lishi mumkin. Quyida 4 ta kategoriya sayyohlarni jalb qilishlar va birlashgan faoliyatlar yuqorida ko’rsatilgan usul xususida muhokama qilinadi.
Katta va murakkab mavzuning to’la-to’kis echimi bo’la olmaydi, ammo jalb qilishlarning turli tuman usullari boshqarma nashrlarini bezaydi. Urg’u beriladigan mavzu bu sayyohlarni jalb qilishning ulkan darajada farqlanishi va ko’plab joylarning imkoniyatlaridan unumli foydalanmasligidir. Turizm manba(resurs)lariga javobgar bo’lgan holda turizm manzillarini aniq bir maqbul joyga ko’chirishda yaratuvchanlik va fantaziyaning roli esa yana bir shunga yaqin mavzu hisoblanadi.
Madaniy diqqatga sozovor joylarni boshqacha nomlar bilan: “qurilgan”, “barpo etilgan” yoki “inson qo’li bilan yaratilgan” makonlar deya tariflash mumkin. Ularni tabiiy turizm makonlaridan ancha farq qiladigan manzillar qatoriga qo’shish mumkin. Bunday madaniy makonlarga: ibtidoiy, tarixiy, zamonaviy, iqtisodiy ahamiyatga ega bo’lgan, madaniy xordiq chiqarishga ixtisoslashgan hamda chakana savdo markazlarini kiritishimiz mumkin. Xuddi tabiiy makonlar singari, bu manzillar muayyan atraktsionlar fonida ikkinchi darajali turistik manzillar sifatida gavdalanadi.