Rivojlantirish instituti

Engil paradontozda bemorlar shikoyat qilmaydilar, bor mayda-chuyda
o‘zgarishlar (qichish, achish kabilar)ga axamiyat bermasdan shifokorga
murojat etmaydilar.
www.ziyouz.com kutubxonasi

2 3 9
Obyektiv ko‘ruvda milk tishga yopishib turishi, oqishroq rangdaligi,
tish toshlari deyarli yo‘qligi, mikrobli karashlar yo‘qligi (agar bemor
muntazam tishlarini tozalab tursa), oldingi tishlardagi milk salgina o‘tirib
qolganligi, rentgenogrammada tishlararo to‘siqchalar balandligini
pasayganligi qayd etiladi.
O‘rta paradontozda estetik kemtik (tish ildizlarining ochilib qolishi
xusnni buzadi), tishlar sarg‘ayishi, bo‘yin qismlarining issiq, sovuq,
nordon kabi ta’sirotlardan og‘rishi kabi bemor shikoyatlari paydo bo‘ladi.
O‘rta paradontoz uchun tish ildizlarining 1/2 gacha ochilib qolishi
xarakterlidir.
Og‘ir kechadigan paradontozda ildiz ochilib, tishlararo bo‘shliqlar
paydo bo‘ladi va ildizning 1/2 dan ko‘prog‘i ochilib qoladi. Milklarda
og‘riqlar, xarorat, kimyoviy ta’sirotlardan esa og‘riq kuchayishi, pares-
teziya (tishlar qamashib qolishi, qichish, achishish, og‘riq) bemorlarni
shifokorga murojaat etishga majbur qiladi.
Shunday qilib, yengil paradontozda bemorlar stomatologga murojaat
etmaydilar, lekin o‘rta, xususan og‘ir paradontozda davo izlab kelishga
majbur bo‘ladilar.
Paradontozni tashhisi qiyin emas. Klinik va rentgenologik o‘zgarishlar
(tish ildizlarining ochilib qolishi, alveola suyagi o‘simtalarining bir tekis-
likda, barcha tishlar joylarida atrofiyasi) tashhis qo‘yish uchun etarli.
Qiyosiy tashhis ba’zi sindromlar bilan o‘tkaziladi.
Paradontozdagi qon tomirlar, asab tolalari va tish qattiq to‘qima-
laridagi o‘zgarishlar organizmda kechadigan surunkali umumiy kasalliklar
oqibatida rivojlanadigan distrofik o‘zgarishlar tufayli bo‘lib, ular ikkilam-
chi, paradontozning o‘zi bilan bog‘liq bo‘lmagan patologik o‘zgarish-
lardir.
Paradontning idiopatik kasalliklarining klinikasi,
tashhisi, qiyosii tashhisi
Idiopatik kasalliklar deb, klinik ko‘rinishi, kechishi va nima bilan
tugashi yuqorida keltirilgan paradont kasalliklariga o‘xshamagan, lekin
paradontoliz (paradont to‘qimalarining so‘rilishi, yemirilishi) bilan
kechadigan, bularning ham kelib chiqishi noma’lum bo‘lgan paradont
kasalliklariga aytiladi.
Bularga bir necha belgilar yig‘indisi — sindromlar va kasalliklar
(neytropeniya, agammaglobulinemiya, Papiyon-Lefevra sindromi, Xend-
Shyuller-Krischen kasalligi, Desmodontoz, qandli diabet va hokazolar)
kiradi.
Desmodontoz (periodontoz) 1949- yilda Amerika paradontologiya
akademiyasi tomonidan yallig‘lanishsiz, paradont to‘qimasining degene-
rativ distruksiyasi bilan, tish qimirlashi, tish-milk cho‘ntagi hosil bo‘lishi
www.ziyouz.com kutubxonasi

2 4 0
bilan kechadigan paradontning idiopatik kasalligi e’lon qilindi. Ulargacha
Wotlieb 1920- yilda "Alveola suyagining diffuz atrofiyasi" deb unga perio-
dontoz degan nom bergan. Fransiyaning tadqiqotchilari esa desmodontoz
nomini berishni taklif etishgan, chunki, bundan maqsad, kasallikdagi
tish aylanma boylami va periodont tolalarining jarohatlanishi, zararlanishi
bo‘lishiga urg‘u berish edi.
Kelib chiqishi sabablari noma’lum.
Kasallik simmetrik (kesuvchi va birinchi molyarlar) ravishda uchrab,
milk musti va milk osti toshlari bo‘lmasdan, chuqur tish milk cho‘ntaklari
bo‘lib, ulardan zardobli, yiringli ekssudat ajralib chiqishi, tishlar qimir-
lashi, ikkilamchi travmatik okklyuziya hosil bo‘lishi, kasallik joylashgan
tishlarning pulpalarining elektrosezuvchanligi pasayganligi bilan kechadi.
Tish olinsa, katak bitishi yaxshi kechadi.
Rentgenologik tekshirish suyakni diffuz emirilishi, so‘rilishi klinik
kechishiga nisbatan chuqurroq ekanligini ko‘rsatadi.
Gistologik tekshirish epiteliyning o‘zgarmaganligi, shilliq osti qavatida
gipervaskulyarizasiya, kapillyarlar devorining qalinlashuvi, limfoplaz-
masitar infiltrasiya, gialinli skleroz kabi o‘zgarishlarni ko‘rsatadi. Perio-
dont to‘qimasi shishgan (otek), qo‘llagen tolalar gialinozga uchragan,
sement so‘rilgan. Suyak kompakt plastinkasi yupqalashgan, paradontning
kompensator vazifasining bajarilmasligi xarakterlidir.
Qiyosiy tashhislash paradontit (jarohat oqibatida kelib chiqqan),
jarohatdan keyin bo‘ladigan osteoliz siklik neytropeniya, gistositoz,
Papiyon-Lefevra sindromlari kabilar bilan bo‘lishi kerak.
Bemorni davolash asosan kasallik belgilarini (simptomatik) davolash-
dan iborat. Tish-milk cho‘ntaklarini tozalash-kyuretaj, tishlarni depulpat-
siya qilib, keyin gingivotomiya operatsiyasini o‘tkazib, formalinlashtiril-
gan transplantatlar kirgizish, qo‘yish kabilar. Tirokalsionin foydali, chun-
ki suyak yemirilishini to‘xtadi. Chuqurlashgan jarayonlarda tishlar
olinadi.
Eozinofilli granulema yoki Leterer-Sive va Xend-Shyuller-Krischen
kasalligi, keyingi vaktlarda "Gistositoz X" nomi bilan yuritiladigan
idiopatik paradont kasalligi ham bor.
Eozinofilli granulema bolalarda va katta yoshdagi odamlarda,
gistiositoz X esa, asosan bolalarda uchraydi.
Eozinofilli granulema klinikada diffuz va o‘choqli — maxalliy shaklda
uchraydi (A.A. Kolesov va boshqalar, 1976). Og‘iz bo‘shlig‘ida gingivit,
tish milk va suyak cho‘ntaklari, tishlar qimirlashi qayd etiladi.
Rentgenogrammada osteoporoz va suyak to‘qimasining yemirilishi,
so‘rilishi ko‘rinadi. O‘choqlisida kompensator reaksiya yaxshi rivojlangan
bo‘lib, o‘choq atrofi sklerozlashgan.
Patomorfologiyasida retikulyar hujayralar, eozinofillar yig‘ilishi,
dimfomakrofagal infiltrasiyani ko‘rish mumkin.
Leterer-Sive kasalligining og‘ir klinik kechishida et uyushishi, xarorat
ko‘tarilishi, terining ranggi oqish bo‘lishi, xarakatsizlik, ozish va ishtaha
www.ziyouz.com kutubxonasi

2 4 1
yo‘qolishi, gepato va splenomegaliyalarni ko‘rish mumkin. Og‘iz
bo‘shlig‘ida generallashgan paradontit suyak yemirilishining avjidaligi
qayd etiladi. Rentgenologik tekshiruvda — osteoporoz, alveolalararo
to‘siqchalarning yemirilishi, xattoki kasallik joylashgan o‘choqda jag‘
suyagining so‘rilishi kuzatiladi.
Xend-Shyuller-Krischen kasalligini, shuningdek, retikulogistio-
sitozlar ham deyiladi. U qandsiz diabet, ekzoftalm, suyaklarda
o‘smasimon o‘zgarishlar, bemorlarning o‘sishdan, rivojlanishdan orqada
qolishi bilan kechadi.
Og‘izda generallashgan paradontit ko‘rinishi, rentgenogrammada jag‘
suyaklari alveola o‘simtalarining destruksiyasi bo‘ladi.
Gistiositozlarni davolash uchun stomatolog albatta, onkolog va
gematologlar bilan birga xarakat qilishi shart, chunki ular (onkolog,
gematolog) gormonal preparatlar, sitostatiklar, oqsil anabolizatorlari,
antibiotiklar, desensibilizatorlar, ftor va boshqa organizmni umumiy
davolash choralarini ko‘radilar. Stomatolog maxalliy davolash chora-
tadbirlari — tish toshlarini olish (apilikasion og‘riqsizlantirilgandan so‘ng)
tish-milk cho‘ntaklarini kyuretajlash, ba’zida tishlarni olib tashlash
ortopedik davolash usullarini qo‘llash bilan shug‘ullanadi. Yana bir
kasallik — Lefevra-Papiyon sindromidir. Bu kasallik-sindrom jag‘ alveola
o‘simtalarining yemirilishi bilan xarakterlanadi, tish olingach so‘rilish
to‘xtaydi. Kelib chiqishi-etiologiyasi noma’lum. Irsiy kasallik deb
qaraladi. Bunda og‘izdagi o‘zgarishlardan tashqari ko‘l va oz (tovon)
terilarining tushishi (keratodermiya) xarakterlidir. Klinika va rentgeno-
logik o‘zgarishlar paradontitga to‘g‘ri keladi. Davolash belgilariga qarab
(simptomatik) o‘tkaziladi.
E.V. Borovskiy va boshq. (1989, 1998) idiopatik kasalliklarini asosan
paradontoliz bilan kechishini ta’kidlaydilar.
Paradontoliz degani, paradont to‘qimalarining emirilishi, so‘rilishi
demakdir. Bunga asosiy xarakterga ega bo‘lgan o‘zgarishlar, ularcha
quyidagilardan iborat:
1. Paradont to‘qimalarining barchasida boshlanadigan buzilishlar
to‘xtovsiz davom etadi va 2—3 yil ichida tishlar "to‘kilib" bo‘ladi;
2. Tish-milk cho‘ntaklariga nisbatan tez orada hosil bo‘lib, ular-dan
yiring ajralishi, tishlar qimirlashi, o‘z o‘rnidan qo‘zg‘alishi mumkin;
3. O‘ziga xos retgenologik suyak tukimasidagi o‘zgarishlar- vertikal
holdagi destruksiya, suyak cho‘ntaklari, bo‘shliqlar hosil bo‘lib, suyak
to‘qimasining qisqa muddatda butunlay yemirilishi, so‘rilib ketishi
kuzatiladi;
4. Suyak to‘qimasida, asosan osteoliz jarayonlari (qandli diabet
misolida) kechadi.
Shunday qilib, paradontitning idpopatik kasalliklari anchagina, xali
o‘rganilmaganlari ham bo‘lishi mumkin. Ularni tashhislash, qiyosiy
tashhislash, iloji boricha davolash stomatologiyasining asosiy va og‘ir
vazifalaridan xisoblanadi.
www.ziyouz.com kutubxonasi

2 4 2
Paradontomalar
Paradont to‘qimasida o‘sma va o‘smasimon kasalliklar paradontoma-
lar deb yuritiladi. Bu tur kasalliklarni davolash usullari jarrohlik yo‘llari
bilan bo‘lgani sababli, bu ma’lumotlar jarrohlik stomatologiya o‘quv
kitoblari, darsliklar, qo‘llanmalarida batafsil keltiriladi.
Lekin, terapevt-stomatolog og‘iz bo‘shlig‘ida uchraydigan bu
xastaliklarni bilishi, bir-biridan farqlay olishi, og‘iz bo‘shlig‘idagi boshqa
o‘zgarishlar-gipertrofik gingivit, ayrim milk so‘rg‘ichlarining kattalashib
qolishi va ularning maxalliy ta’sirotlar bilan bog‘liqligi kabi masalalarni
bilishi shart.
Bunday kasalliklar asosan uchtadir: milk fibromatozi, epulis va
paradontal kista. Albatta. milkda boshqa shishlar, o‘sma va o‘smasimon,
masalan saraton (rak) ham bo‘lishi mumkin.
Milk fibromatozi kamdan-kam uchraydigan kasallik-holat
xisoblanadi, faqat katta yoshdagi odamlarda uchraydi. Sababi noma’lum.
Irsiy kasallik bo‘lib xisoblanadi. Asta-sekin rivojlanadigan, qattiq,
bosganda og‘riqsiz do‘mboqsimon o‘smalar barcha alveola o‘simtalari
yoki ayrim joylarda, ko‘pincha oldingi tishlar atrofida joylashadi. U
yerda yallig‘lanish bo‘lmaydi. Bemorlar milkda ajabtovur, noxush
ko‘rinish borligiga shikoyat qiladilar. Erkak va ayollarda, ayrim paytlarda
bolalarda ham uchraydi. Gipertrofik gingivitdan farqi, fibromatozda faqat
tishlararo milkda emas, balki alveola milkida ham shakl o‘zgarishlar
(deformasiya), undan tashqari ham og‘iz bo‘shlig‘i, ham og‘iz daxlizi
tomonlardagi milk, go‘yoki bo‘rtgan, shishgansimon shakliy o‘zgarishda
bo‘lib, ancha xusnbuzarlikka sabab bo‘ladi. Milk ranggi o‘zgarmagan.
Gistologik o‘zgarishlar asosan, zich bog‘lovchi kollagen tolalar
ko‘pligi, ularda qon tomirlar kam, kichik nuqtali infiltrasiyadan iborat.
Rentgenogrammalarda osteoporoz holati, ba’zida alveolalararo suyak
o‘simtalarining emirilishi kuzatiladi.
Davolash jarohlik usuli bilan olib boriladi.
Epulis kattalarda ko‘proq, bolalarda ozroq uchraydi. Fibrozli, tomirli
va katta hujayrali epulis turlari mavjud. Yakuniy tashhis faqat gistologik
tekshiruv natijasida qo‘yiladi. Rentgenda o‘choqli, chegaralangan
osteoporoz ko‘rinadi.
Klinik ko‘rinishi gipertrofiyalashgan milk so‘rg‘ichlari shaklida
ko‘rinadi, albatta qiyosiy tashhislash zarur. Epulislar rivojida ko‘pincha
maxalliy ta’sirotlar (tish toshlari, olinmagan ildiz, plomba va kariyes
kovagining o‘tkir qirralari va boshqalar) sababchi bo‘lishi mumkin.
Davolash jarohlik usuli bilan, ba’zida 1-2 tish olinishi va olingan
joyni elektrokoagulyasiya bilan tugatish talab etiladi.
Paradontal kista paradont kasalligining uzoq davom etishi natijasida
paydo bo‘ladi. Bunda og‘iz shilliq pardasi epiteliysi patologik cho‘ntak
bo‘ylab o‘sadi, suyak ustki pardasini ajralishiga olib keladi. Boshida
bilinmasligi, keyinchalik esa shishib chiqishi bilan klinikada ko‘rinadi.
www.ziyouz.com kutubxonasi

2 4 3
M U S T A Q I L   T A Y Y O R G A R L I K   U C H U N   S I N O V   S A V O L L A R I
1. Gingivit deganda nimani tushunasiz?
2. Paradontitni ta’riflab bering.
3. Paradontoz kasalligi ko‘proq qaysi yoshdagi odamlarda uchraydi, nima
sababdan?
4. Paradont kasalliklari o‘zaro qanday farqlanadi?
5. Gingivit, paradontit kasalliklarining o‘xshash va farqli tomonlari nimalarda?
6. Paradont kaslliklari ko‘pincha qaysi sabablardan paydo bo‘ladi?
7. Idiopatik paradont kasalliklariga kiradigan xastaliklar qaysilar?
8. Paradontit va paradontozni bir-biridan farqlanishini asoslab bering.
Paradont kasalliklarini mahalliy va umumiy davolash usullari
Paradont kasalliklarini davolashdan maqsad, mahalliy etiologik omil-
larning salbiy ta’sirotlarini yo‘qotish yoki kamaytirish va paradont to‘qi-
malarida sodir bo‘lgan funksional va tuzilish o‘zgarishlarni iloji boricha
tiklashdan iborat. Paradont kasalliklarini davolash eng murakkab vazifa-
lardan biridir. Paradont kasalliklarini davolash nafaqat to‘qimadagi yal-
lig‘lanish jarayonlarini yo‘qotish, balki umumiy organizmning muxofaza
kuchlarini va ahvolini tiklashga qaratilishi kerak.
Paradont kasalliklari orasida yallig‘lanish bilan kechadigan gingivit,
paradontit kasalliklari eng ko‘p uchraydi.
Davolash bir necha bosqichlardan iborat.
1. Kasallikni keltirib chiqaradigan sabablarga qaratilgan etiotrop
davolash usullari. 2. Paradont to‘qimasida kechadigan turli yallig‘lanish
va to‘qima buzilishlariga ta’sir etuvchi patogenetik davolash usullari.
3. Tana ximoya va moslashish mexanizmlarini kuchaytirishga qaratilgan
davolash usullari. 4. Tiklash (reabilitasiya) davolash usullari. Bu murak-
kab vazifalarni bajarish uchun, qo‘llanadigan omillar ma’lum tartib —
prinsiplarga tayangan bo‘lishi shart. Shuning uchun paradont kasallik-
larini biz (T.X.Safarov) ishlab chiqqan davolashda quyidagi tutum
(prinsiplarga) amal qilmoq yaxshi natija beradi. 1. Davolash majmuaviy-
kompleksli bo‘lishi-davolash usullari va vositalari paradont to‘qimasiga
va bemor organizmiga ta’sir etishi to‘g‘ri tanlangan bo‘lishi kerak. 2. Har
bir bemorga individual kompleks davolash usullarini va vositalarini
qo‘llash zarur. Hamma kasallarni davolash sxemalari, ya’ni hammabop
usullar bo‘lmasligi kerak. 3. Tanlangan kompleks davolash usullari va
vositalari har bir bemor uchun undagi holatga asoslangan bo‘lishi kerak.
4. Turli kompleks davolash usullari va vositalari ma’lum tartibda birin-
ketin olib borilishi shart. 5. Paradont kasalligini davolash mumkinligiga
shifokor va bemor ishonchi bo‘lishi shart. 6. Kasallik remissiyasida —
shoshilinch davolash usullarini qo‘llashni keragi bo‘lmaganda, paradont
www.ziyouz.com kutubxonasi

2 4 4
to‘qimasida modda almashinuvini idora qilib turadigan davolash muolaja-
lari o‘tkazilib turilishi kerak.
Mahalliy va umumiy davolash usullari deganda, biz ularning o‘zaro
bog‘liqligi, bir-birini to‘ldirishi zarurligi uchun shartli ravishda shunday
deb ataymiz.
Shunday qilib, etiotrop davolash usuli deb, mahalliy paradontga salbiy
ta’sir etuvchi omillarga qarshi yoki ularning yo‘q qilishga karatilgan
kompleks davolash usullari va vositalarini tushunishimiz lozim ekan.
Bularga quyidagilar kiradi. 1. Og‘iz bo‘shlig‘i tozalik qoidalarini bajarish-
ga bemorlarni o‘rgatish va ularni to‘liq bajarilishini ta’minlash. 2. Tish
karashlari (mikrobli karashlar, yumshoq karashlar) va toshlarini olib
tashlash. 3. Tish okkyuzion yuzalari tekisligini ta’minlash yoki ularni
tekis qismi, yo‘qligiga e’tibor berish. 4. Aproksimal tish yuzalarida
joylashgan kariyes kovaklarini plombalashda tegib turadigan nuqtalar
hosil qilish, ortiqcha plomba ashyolari paradont to‘qimasiga salbiy ta’sir
etishini oldini olish. 5. Noto‘g‘ri tayyorlangan ortopedik va ortodontik
protezlar, moslamalarni yaxshilariga almashtirish, tuzatish. 6. Tish, til
yuganchalari anomaliyalari, prikus apomaliyalarini tuzatish, davolash,
to‘g‘rilash. 7. Bir tomonda ovqat chaynash, chekish, kasbga bog‘liq va
shunga o‘xshash yomon qiliqlarni yo‘qotish chora-tadbirlarini o‘tkazish.
Yuqorida ko‘rsatilgan, ko‘pincha paradont to‘qimasiga mahalliy salbiy
ko‘rsatadigan omillarni yo‘qotish asosiy etiotrop davolash komplekslariga
kiradi.
Mahalliy davolash
Paradont kasalligining qaysi turi bo‘lmasin, mahalliy davolash hamma
vaqt tish karashlari, toshlarini olib tashlashdan boshlanadi. Buning uchun
"Ultrastom" apparati va shunga asoslangan ultratovush vositalari (masa-
lan, "Ergostar" markali stomatologik uskunada maxsus skaller — bor)
yordamida ishlash yaxshi samara beradi.
Undan tashqari plomba, ortopedik va ortodontik protezlar, moslama-
larni kamchiliklarini (plombaning milkka kirgan yoki uni bosim turgan
qismlarini, milkka chuqur kirib turgan sun’iy koronkalar va shunga
o‘xshash salbiy ta’sirotlarni) yo‘qotish, prikus patologiyalarini davolash
kabi ishlar bajarilishi kerak.
Albatta, og‘iz gigiyenasi (tozaligi) qoidalarini bajarish, mikroblarga
qarshi 0,06% xlorgeksidin eritmasi bilan og‘iz bo‘shlig‘ini chayish, para-
dontdagi yallig‘lanishni kamaytiradi, karash yirilishini to‘xtatadi. Yana
og‘izni turli antiseptiklar, turli dorivor o‘simliklar damlamalari bilan
chayish ham yaxshi foyda beradi (R. T. Safarov 1999).
Paradont kasalliklarida tish eleksirlari, pastalarini tanlashga shifokor
yordam berishi, ko‘rsatma — tavsiyalar berishi zarur. Tish kukunlari
www.ziyouz.com kutubxonasi

2 4 5
(poroshok) bilan paradont yallig‘lanishida tish tozalash maqsadga muvo-
fiq kelmaydi. Davolanadigan tishlar davolanishi, olib tashlanadiganlari
olib tashlanishi kerak.
Mahalliy salbiy ta’sirotlar yo‘qolgach, paradont to‘qimalarida kecha-
digan turli patologik o‘zgarishlarga ta’sir etadigan patogenetik kompleks
davolash usullari qo‘llanadi.
Bu usullar milk, suyak to‘qimalari, mikrosirkulyasiya — qon tomirlari,
asab tolalariga ta’sir etadigan va shu bilan paradontdagi buzilgan, izdan
chiqqan modda almashinuv jarayonini yaxshilashga qaratilgan bo‘lishi
kerak.
Patogenetik burinlarga ta’sir etuvchi kompleks davolash usullariga
dori-darmonlar (asosan yallig‘lanishga qarshi), ortopedik, jarrohlik ham-
da fizioterapevtik davolash omillari kiradi. Yallig‘lanishga ta’sir etuvchi
dorilardan 3%-li asetilsalisilli malham (maz) applikasiya yoki davolash
boylami sifatida, 3%-li salisilat natriy malxami, butadion malxami
kabilar, dorivor o‘simliklar damlamalari-1:10 tukli xandeliya, 1:20 dag‘al
dala choyi, (R.T. Safarov, 1998, 1999) va boshqalar qo‘llaniladi.
Tomir-to‘qima o‘tkazuvchanligini me’yorlash uchun geparin malxami
(applikasiya), 5%-li aminakapron kislotasi bilan og‘izni chayish yoki
milk elektroforez usulida yuborish yaxshi natija beradi.
Shuningdek, elektroforez, antibiotiklar, sulfanilamid preparatlari,
fermentlar, kartikosteroidlar (faqat immunologii holatga qarab),
immunomodulyatorlar qo‘llanishi mumkin.
Yuzaki-kataral gingivitlarni davolash uchun:
1. Og‘iz bo‘shlig‘ini sog‘lomlashtirish.
2. Tish karashlarini, toshlarini olib tashlash.
3. Turli vitaminlar (S, R, V, A, E), qabul qilishni tavsiya etish,
ularning ba’zilari elektroforez usulida qo‘llanadi.
4. Keratoplastik (kuydirib chirigan to‘qima o‘rnida yangilarini hosil
qildiradigan) ta’sir etuvchi (1—3%-li rezorsin eritmasi bilan 2—10%-li
xlorid sink, polimineral, furin, 0,1%—0,2%-li xlorgeksidin eritmasi,
dorivor o‘simliklar damlamalari kabilarni qo‘llash.
5. Uchlamchi asab (n. trigiminus) shoxlarini novokain bilan blokada
qilish, diadinamik toklar, kichik to‘lqinli toklar bilan ta’sir etib, asab
tolalari ishlarini me’yorlash, bo‘lgan similovchi milk og‘riqlarini
yo‘qotishgacha olib kelish, davolash.
6. Glyukokartikoidlarni tish-milk cho‘ntaklariga kirgizish, applikasiya
qilish (surdirish, shimdirish), 5%-li butadion malxami va boshqalarni
qo‘llash.
7. Qon tomirlari ishlarini yaxshilash uchun vikasol (shimdirish —
applikasiya) va ichdirish.
8. Kalsiy xlorid suyuqligini (10%) milkka elektroforez usulida
yuborish.
9. Milklarni uqalash-massaj qilish (qo‘l barmoqlari yoki maxsus
apparatlar, masalan "vibromassaj" apparati yordamida).
www.ziyouz.com kutubxonasi

2 4 6
10. Kerak bo‘lganda ortodontik, ortopedik davolash usullarini
qo‘llash.
11. Albatta, og‘iz tozalik qoidalari bajarilishini ta’minlash, og‘iz
bo‘shlig‘ini tozalash, undagi yallig‘lanishni kamaytirish, davolashga
yordam beruvchi damlama, eleksirlar bilan chayish kabilar.
Gipertrofik gingivitni davolash, og‘iz bo‘shlig‘ini sog‘lomlash-
tirilgandan keyin sklerozga olib keladigan 50—60% glyukoza, glyuko-
kortikoidlar (gidrokartizon) larni in’eksiya yo‘li bilan milk so‘rg‘ichlariga
yuborish, geparinni milk elektroforezi milklardagi shishlarni, milk
hajmini pasaytiradi, qotiradi. Ular yordam bermasa, 20—30%-li rezorsin
eritmasini turunda yordamida cho‘ntaklarga kirgizib (kuydirib) qo‘yish,
shuningdek, prospidin malxami (30—50% li), xlorid sink (10—25%-li
eritmasi) keratoplastik ta’sir etib, patologik holatni ancha tuzatadi.
L.R. Rubin milkdagi gipertrofiyani davolash uchun, iskrali darsonval
toki yordamida, har bir milk so‘rg‘ichiga 1—3 soniya mobaynida iskra
yuborib ularning uchki qismlarini kuydirishni (muolaja o‘tkazilgach,
milk so‘rg‘ichlarida 2—4 nuqtada oq dog‘chalar-kuygan epiteliy yuzalari
hosil bo‘ladi) tavsiya etgan va u yaxshi natija beradi. Albatta, gipertrofik
gingivitni keltirib chiqargan sabablarni iloji boricha aniqlash zarur.
Masalan, gipertrofik gingivit tutqanoq-epilepsiya kasalligida juda kuchli,
rivojlangan holda bo‘ladi. Ba’zida terapevtik, fizioterapevtik, ortopedik
(prikusni to‘g‘rilash) usullar yordam bermasa, jarrohlik usuli bilan,
xususan gingivitni fibrozli shaklida, operativ usulda o‘sgan milklarni
qirqib tashlashga to‘g‘ri keladi. Hozirgi zamonda bu maqsadda
kriojarrohlik va lazer texnikalaridan foydalaniladi.
Gipertrofik gingivit ko‘pincha homilador ayollarda uchraydi, xomila
— bola tug‘ilguncha og‘iz tozalik qoidalariga muvofiq parvarishlar
o‘tkaziladi, gipertrofik holat bola tug‘ilgach ancha yengillashuvi mumkin.
Agar davom etib, ovqat chaynash, gapirishga xalaqit beradigan darajada
milk so‘rg‘ichlari, alveola milki o‘ssa, unda bola tug‘ilgach ma’lum bir
muddatda jarrohlik davolash Nullaniladi — gingiektomiya o‘tkaziladi.
Epilepsiyada bo‘ladigan gipertrofik gingivitni dilantin (gidantoin)
bilan davolash psixiatr ko‘magida, maslaxati bilan olib boriladi.
Yarali gingivitni davolash uchun, uning kelib chiqishida mikroblar
ta’sirining muximligini hisobga olib, og‘iz bo‘shlig‘ida antibakterial
dorilar qo‘llashdan, bemor kelishi bilan darrov boshlash zarur. Milklar
3%-li vodorod peroksidi, 1:1000 miqdoridagi kaliy permanganati, 0,05%-
li laktat etakrid eritmasi, antiseptik, qotiradigan dorivor o‘simliklar
damlamalari va shunga o‘xshash antiseptiklar yordamida yuviladi,
tozalanadi. O‘tkir yarali yallig‘lanish biroz bosilgach, tish karashlari,
toshlari olinadi, buning uchun oldin piromikain" 10°/o-ly lidokain kabi
og‘riqsizlantiruvchi dorilar milkka shimdiriladi yoki ular aerozol sifatida
sepiladi. Antibiotiklar (ularga bemor og‘zidagi — milklardagi mikro-
organizmlarning sezgirligini mikrobiologik usulda aniqlash maqsadga
www.ziyouz.com kutubxonasi

2 4 7
muvofiqdir) yoki ular bilan birga glyukokartikoidlar shimdirish
(applikatsiya) yaxshi natija beradi.
Shuningdek, "Fastin-1", "Fastin-2" (ularning tarkibida furasilii,
sintomisin, anestizinlar bor) malxamlari, 3%-li oktation malxami qo‘llash
ham foydali hisoblanadi.
Fermentlar (tripsin, ximotripsin), ularning antibiotiklar bilan aralash-
masi, metronidazol (trixopol, flagil) — 0,25 g dan har kuni 4 maxaldan
3—7 kun mobaynida qo‘llash yaxshi natija beradi.
Yarali gingivitni davolashda polivitaminlar va desenbilizasiya qiladigan
dorilar (kalsiy xlorid, triosulfat natriy, dimedrol, diazolin, tavegil kabilar)
qo‘llaniladi. Tana quvvatini ko‘taradigan, keratoplastik dorilar (fitodont,
poliminerol, kalanxoye malxami, oblepix, shipovnik, karantomin, inga-
lipt, solkoseril, 10% li metilurasil malxami va shunga o‘xshashlar) ham
qo‘llaniladi. O‘z tarkibida norsulfazol, streptosid, timol, evkalipt moyi,
spirt, qand, gliserin kabilar bo‘lgan ingalipt aerozoli ancha foydalidir.
Yaxshi foydasi borlar lizosim (chayish. shimdirish) bilan antibiotiklardir.