Rivojlantirish va muvofiqlantirish boshqarmasi qaraqolpoq davlat universiteti huzuridagi amudaryo muhandislik texnikumi

O'ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY TALIM FAN VA INOVATSIYALAR
VAZIRLIGI
QARAQOLPOG'ISTON RESPUBLIKASI KASBIY TA'LIMNI
RIVOJLANTIRISH VA MUVOFIQLANTIRISH BOSHQARMASI
QARAQOLPOQ DAVLAT UNIVERSITETI HUZURIDAGI
AMUDARYO MUHANDISLIK TEXNIKUMI

Kampyuter injenering yo'nalishi

6-22 guruhi talabasi
_____________________________________
Dasturlash asoslari fanidan
MUSTAQIL ISHI
Mavzu:
_______________________________________________________
_______________________________________________________

Topshirdi _____ _________________

Qabul qildi _____ __________________

Mang'it 2023

Mavzu: Ichma –ich sikillar
Reja:
1.Ichma sikllar.
2. Ichma ich sikllar tuzilishi.
3.Ichma ich joylashgan sikllar algaritimi.
Xulosa.

KIRISH
Bizgаchа еtib kеlgаn intuitiv mа’nоdаgi аlgоritm erаmizdаn аvvаlgi III- аsrdа Еvklid tоmоnidаn tаklif qilingаn. Ushbu аlgоritm judа mаshhur bo’lib, XX-аsr bоshlаrigаchа «аlgоritm» so’zining o’zi «Еvklid аlgоritmi» mа’nоsidа ishlаtilib kеlindi. Bоshqа mаtеmаtikа mаsаlаlаrni bоsqichli еchishni tаsvirlаsh uchun esа «usul» so’zidаn fоydаlаnilgаn. Zаmоnаviy аlgоritmlаr nаzаriyasi rivоjidаgi bоshlаng’ich nuqtа dеb, nеmis mаtеmаtigi Kurt Gyodеlning ilmiy ishini ko’rsаtib o’tish mumkin (1931 y. Simvоlik mаntiqlаrning to’lаmаsligi to’g’risidаgi tеоrеmа). Ushbu ishdа bа’zi mаtеmаtik muаmmоlаrni qаysidir sinfgа tааlluqli аlgоritmlаr yordаmidа hаl etib bo’lmаsligi ko’rsаtib bеrilgаn. …

1936 yildа Аlgоritmlаr nаzаriyasi bo’yichа birinchi fundаmеntаl ilmiy ishlаr bir-biridаn аlоhidа tаrzdа Аlаn Tyuring, Аlоiz CHyorch vа Emil Pоstlаr e’lоn qildilаr. Ulаr tоmоnidаn tаklif etilgаn Tyuring mаshinаsi, Pоst mаshinаsi vа CHyorchning lyamdа-hisоblаnuvchаnlik usuli аlgоritm fоrmаlizmining ekvivаlеnt shаkllаridir. Ulаr tоmоnidаn tаklif etilgаn tеzislаr аlgоritm intuitiv tushаnchаsi vа fоrmаl tizimlаrning ekvivаlеntligini tа’kidlаb bеrdi. Аlgоritmik еchimsiz muаmmоlаrning fоrmulirоvkаsi vа isbоti ushbu ishlаrning muhim nаtijаsi bo’ldi. 1950- yillаrdа Аlgоritmlаr nаzаriyasi rivоjlаnishigа rus mаtеmаtiklаri Kоlmоgоrоv vа Mаrkоvlаri z hissаlаrini qo’shdilаr. 60-70-yillаrgа kеlib Аlgоritmlаr nаzаriyasi fаnidа quyidаgi mustаqil yo’nаlishlаr аjrаlib chiqdi:
- Klаssik аlgоritmlаr nаzаriyasi(fоrmаl tillаr tеrminlаridа mаsаlаlаrni ifоdаlаsh, еchimli mаsаlа tushunchаsi, 1965 yildа Edmоnds tоmоnidаn tа’riflаngаn PqNP muаmmоsi, NP to’liq mаsаlаlаr sinfining оchilishi vа tеkshirilishi);
- Аlgоritmlаrning аsimptоtik аnаlizi nаzаriyasi(аsimptоtik bаhоlаsh usullаri, аlgоritmlаrning murаkkаbligi, аlgоritmlаrni bаhоlаsh kritеriylаri vа hokazo). Ushbu yo’nаlish rivоjigа Knut, Ахо, Хоpkrоft, Ulmаn, Kаrp kаbi оlimlаr o’z hissаlаrini qo’shdilаr;
- hisоblаsh аlgоritmlаrining prаktik аnаlizi nаzаriyasi(аlgоritmlаrning mеhnаttаlаbligi оshkоr funksiyasini tоpish, funksiyalаrning chеgаrаviy аnаlizi, rаsiоnаl аlgоritmlаrni tаnlаsh mеtоdikаsi). Ushbu yo’nаlish rivоjlаnishigа sаbаb bo’lgаn ilmiy ish D.Knutning “Isskustvо prоgrаmmirоvаniya dlya EVM” kitоbidаn ibоrаt.
Algoritm – berilgan natijaga erishish uchun qilinishi kerak boʻlgan aniq koʻrsatmalar ketma-ketligi. Algoritm keng maʼnoda faqat kompyuterga oid atama boʻlmay, balki unda berilgan koʻrsatmalarni bajara oluvchi har qanday narsaga oiddir. Algoritm, algorifm – maʼlum bir turga oid masalalarni yechishda ishlatiladigan amallarning muayyan tartibda bajarilishi haqidagi aniq qoida (dastur). Kibernetika va matematikaning asosiy tushunchalaridan biri. O‘rta asrlarda sanoqning o‘nli tizimi bo‘yicha to‘rt arifmetik amal bajariladigan qoidani Algoritm deb atashgan.
"Bu qoidalarni matematikaga 9-asrda al-Xorazmiy kiritgan. Yevro-pada bunday qoidalar uning tugilgan yurtiga nisbatan lotinchalashtirilgan (Algoritmus yoki Algorithmus shaklida "algorizm" deyilgan), keyinchalik "algoritm"ga aylangan" (akad. A. N. Kol-mogorov). Fanda "Yevklid algoritmi", "G‘iyosiddin Koshiy algoritmi", "Laure algoritmi", "Markov algoritmi" deb ataluvchi A.lar maʼlum. A. tushunchasi tobora kengayib borib, kibernetikaning nazariy va mantiqiy asosi hisoblangan A.lar nazariyasi paydo bo‘ldi. Oʻzbekiston Respublikasi da bir necha ilmiy tadqiqot muassasalari va hisoblash mar-kazlarida A.dan foydalanish sohasida samarali ishlar olib borilmoqda. Mas, O‘zbekiston Fanlar Akademiyasi "Kibernetika" ilmiy ishlab chiqarish birlashmasida, O‘zbekistondagi bar-cha universitetlarda, Toshkent davlat texnika untida, Oʻzbekiston Respublikasi Makroiqgisod va statistika vazirligi qoshidagi Hisoblash markazi va boshqa muassasalarda olib borilayotgan ishlar bunga misol bo‘la oladi.
Ichida bir yoki bir nechta boshqa ko'chadan o'z ichiga olgan har qanday halqa ichki ichki deb ataladi . Boshqa halqalarni o'rab turgan pastadir tashqi deb ataladi , qolgan ilmoqlar esa ichki deb ataladi .
Tashqi va ichki halqalarning siklik algoritmlarining turlari har qanday bo'lishi mumkin. Tayyorgarlikdan tortib to yakunlashgacha bo'lgan ichki tsikl tashqi tsiklning ichida bo'lishi kerak, aniqrog'i, uning tanasi bo'lishi kerak.
Tashqi va ichki halqalarni tashkil qilish qoidalari oddiy bitta halqa bilan bir xil (7-laboratoriyaga qarang). Ushbu tsikllarning parametrlari bir vaqtning o'zida o'zgarmaydi, ya'ni tashqi tsikl parametrining bitta qiymati bilan ichki tsikl parametri o'z navbatida barcha qiymatlarini oladi.
CWP ni tashkil etishning odatiy blok-sxemasiga ko'ra, o'rnatilgan CWPlardagi ichki halqa tashqi halqa uchun halqa tanasi vazifasini bajaradi.
Ichki tsiklik jarayonlar ko'pincha ko'p o'lchovli massivlarni (matritsalarni) o'z ichiga olgan hisoblash jarayonlarini dasturlashda, ko'p sonli argumentlarga bog'liq bo'lgan funktsiya qiymatlari jadvallarini hisoblashda va boshqa ko'plab vazifalarni bajarishda uchraydi.
Aslida, bunday investitsiyalar soni har qanday bo'lishi mumkin. Bunda, siklik hisoblash jarayonlarini tashkil etishning tipik blok-sxemasiga ko'ra, tashqi halqaga nisbatan har bir ichki halqa tashqi halqa uchun halqaning tanasi hisoblanadi.
Tsikldagi tsiklning grafik diagrammasining umumiy ko'rinishi shaklda ko'rsatilgan. 9.2. Bu yerda tashqi halqa oldingi shartli halqa, ichki halqa esa keyingi shartli halqadir. Tashqi pastadirning ishchi qismi nuqta chiziq bilan belgilanadi. Ichki halqaning ishchi qismi buyruqlarining bajarilish sonini ichki halqa takroriy sonining tashqi halqaning takroriy soniga ko`paytmasi sifatida topish mumkin.

Guruch. 9.2. Old shartli sikldagi keyingi shartli sikl sxemasi
Tsikllarni joylashtirishning ko'pligi nafaqat ikkitaga, balki uch, to'rt va boshqalarga ham teng bo'lishi mumkin.
Keling, maxsus misollar yordamida ichki o'rnatilgan siklik hisoblash jarayonlarini dasturlashni ko'rib chiqaylik.
9.4-misol
Ko'paytirish jadvalini ko'rsatish
LOYD tanasi sifatida boshqa pastadir (ichiga joylashtirilgan) ishlatilishi mumkin.
# o'z ichiga oladi
#include // kiritish-chiqarish funktsiyalari kutubxonasini o'z ichiga oladi
#include // oqim kiritish-chiqarish kutubxonasini o'z ichiga oladi
int main()
{
int i,j;
uchun(i=1;i<=9;i++)
{ cout <<"\n";
uchun(j=1;j<=9;j++)
{
cout <getch();
qaytish 0;
}
9.5 - misol _
Ikki o‘zgaruvchili funksiyani jadvalga kiriting

bu erda 0 ≤ x ≤ 1; h x =0,2; 20 ≤ y ≤ 40; h y =2.
Ushbu misol uchun identifikatorlarni tanlash jadvali aniq bo'ladi; N
Identifikatorga misol 9.5-jadval
9.1-jadval

Asl ifodada	x		da	f(x, y)
C++ dasturida	x		da	fhu

Ichma-ich joylashgan siklik algoritmlar.

Ichma-ich joylashgan siklik algoritmlar. Ba’zan, takrorlanuvchi algoritmlar bir nechta parametrlarga bog‘liq bo‘ladi. Odatda bunday algoritmlarni ichma-ich joylashgan algortmlar deb ataladi. Ichma-ich joylashgan takrorlanuvchi jarayonlar asosan ikki va undan yuqori bo’lgan o’lchovli massivlarda kuzatiladi. Misol tariqasi soddaroqi ikki o’lchovli massivni ko’rib chiqamiz.

Bosh.

N, M

i = 1,. N

k = 1,. M

A[i, k]

i = 1,. N

k = 1,. M

A[i, k]

Tamom
Ushbu blok sxemada ikki o’lchovli massivning satri N va ustuni M ga teng bo’lgan massiv kiritlgan va u chop qilingan. Quyida shu blok sxemaning Visual Studio muhiti C++ dasturlash tilidagi kodi keltirilgan:

Undan quyidagicha natija oldim:

Misol sifati berilgan nxm o‘lchovli aij –matritsa elementlarining quyidagicha yig‘indisini hisoblash masalasini qaraylik.
Bu yig‘indi hisoblash uchun, i ning har bir qiymatida j bo‘yicha ko‘paytmani hisoblab, avval yig‘indi ustiga ketma-ket qo‘shib borish kerak bo‘ladi. Bu jarayon quyidagi blok–sxemada aks ettirilgan. Bu yerda i-tashqi sikl - yig‘indi uchun, k-esa ichki sikl-ko‘paytmani hosil qilish uchun foydalanilgan.

Bosh.

N

Tamom.

S=0; i=1
S

P=1; j=1;

i < n
-
;
+
i = i + 1;
j=j+1;

S = S + p;

j < n
+ -
Microsoft Visual Studio 2012 muhiti C++ dasturlash tilidagi kodi va undan olgan natijam:

Ichma-ich joylashgan siklik algoritmga doir yuqorida blok-sxema keltirilgan. Rekurrent algoritmlar. Hisoblash jarayonida ba’zi bir algoritmlarning o‘ziga qayta murojaat qilishga to‘g‘ri keladi. O‘ziga–o‘zi murojaat qiladigan algoritmlarga rekkurent algoritmlar yoki rekursiya deb ataladi. Bunday algoritmga misol sifatida Fibonachchi sonlarini keltirish mumkin. Ma’lumki, Fibonachchi sonlari quyidagicha aniqlangan. Bu rekkurent ifoda algoritmiga mos keluvchi bloksxema 2.15-rasmda keltirilgan. Eslatib o‘tamiz formuladagi i-indeksga hojat yo‘q, agar Fibonachchi sonining nomerini ham aniqlash zarur bo‘lsa, birorta parametrkalit kiritish kerak bo‘ladi.

Bosh.

N

Tamom

Fibonachchi sonlarining n- hadini hisoblash algoritmi. Amalda shunday bir masalalar uchraydiki, ularda takrorlanishlar soni oldindan berilmagan-noma’lum bo‘ladi. Ammo, bu jarayonni tugatish uchun biror bir shart berilgan bo‘ladi.
Xulosa.
Men ushbu mustaqil ishini yozish davomida algoritmlarni,sikllarni kelib chiqish tarixini, ularning dastlab atalgan nomlarini va ularning xossalarini, turlarini o’rganib chiqdim. Ichma ich sikllardan takrorlanuvchi jarayonlarni, ketma-ket yaqinlashuvchi sikllarni , ya’ni iteratsion jarayonlarni to’liq yoritib berishga harakat qildim. Xulosa o’rnida aytishim mumkinki, ichma-ich takrorlanuvchi jarayonlar asosan, ikki va undan yuqori o’lchovli massivlarda keng qo’llaniladi.

Foydalanilgan adabiyotlar

Straustrup B. Yazik programmirovaniya C++. Trete izdanie, M.: Binom, 2014.
Shmidskiy Ya.K. Programmirovaniye na yazike C++: Samouchitel. Uchebnoe posobie. Dialektika. 361 str, 2004 g.
Asharina N.A. Osnovi programmirovaniya na yazikax C, C++. Uchebniy kurs.M.: 2012 g.
M.: Finansi i statistika, 2006.Podbelskiy V.V. Yazik C++
Kondzyuba S.P., Gromov V.N. Delphi 6/7. Baza dannыx i prilojeniya. M.- Sankt-Peterburg - Kiev, 2002 g
Bjarne Straustrup. Programming: Principles and Practice Using C++ (2nd Edition). Person Education, Inc. 2014. second printing, January 2015.
Harry Hariom Choudhary, Bjarne M Straustrup. C++ Programming Professional.: Sixth Best Selling Edition for Beginner’s & Expert’s 2014.
Bjarne Straustrup. The C++ Programming Language, 4th Edition. Person Education, Inc. 2013. Third printing, April 2014.