Rossiyaning ijtimoiy-iqtisodiy statistikasi

Rossiyaning ijtimoiy-iqtisodiy statistikasi

Abror Qurolboyev

Reja:

• Rossiyaning tarixi, aholisi, yer maydoni va ijtimoiy statistikasi
• Rossiya Iqtisodiyoti
• Rossiyaning Ukrainaga harbiy amaliyoti Jahon iqtisodiyotiga ta’siri

Tarixi
1928-yildan boshlab Sovet Ittifoqi iqtisodiyoti bir qator besh yillik rejalar asosida boshqarildi. 1950-yillarga kelib Sovet Ittifoqi asosan agrar jamiyatdan yirik sanoat davlatiga aylandi. 1970-yillarga kelib Sovet Ittifoqi turgʻunlik davrida edi. Zamonaviy iqtisodiyotning murakkab talablari va egiluvchan boshqaruv markaziy rejalashtiruvchilarni yengib, cheklab qoʻydi. Moskvada rejalashtiruvchilar oldida turgan qarorlar hajmi juda katta boʻldi. Byurokratik maʼmuriyatning mashaqqatli tartib-qoidalari ishchilarni begonalashtirish, innovatsiyalar, mijozlar va yetkazib beruvchilar bilan ishlash uchun korxona darajasida talab qilinadigan erkin muloqot va moslashuvchanlik xususiyatlarini bekor qildi.
1975-yildan 1985-yilgacha korrupsiya va maʼlumotlar bilan ishlash byurokratiya orasida qoniqtirilgan maqsadlar va kvotalar haqida hisobot berish uchun odatiy holga aylandi, bu esa inqirozni kuchaytirdi. 1986-yildan boshlab Mixail Gorbachyov bozorga yoʻnaltirilgan sotsialistik iqtisodiyotga oʻtish orqali iqtisodiy muammolarni hal qilishga harakat qildi. Gorbachyovning qayta qurish siyosati sovet iqtisodiyotini qayta tiklay olmadi, buning oʻrniga, siyosiy va iqtisodiy parchalanish jarayoni 1991-yilda Sovet Ittifoqining parchalanishi bilan yakunlandi.
Rossiya iqtisodiyoti asta-sekin rejali iqtisodiyotdan aralash bozorga yo’naltirilgan iqtisodiyotga aylandi.U juda katta tabiiy resurslarga,xususan,neft va tabiiy gazga ega. 2022-yil holatiga ko’ra, bu Yevropadagi to’rtinchi, nominal YaIM bo’yicha dunyoda to’qqizinchi va PPP bo’yicha oltinchi yirik iqtisodiyotidir.
Ijtimoiy statistikasi

Valyutasi	Rossiya rubli (RUB)
Moliyaviy yil	kalendar yil
Savdo tashkilotlari	JST, BRICS, YOII, MDH, GECF, OTIH, G-20 va boshqalar
Mamlakat guruhi	Rivojlanayotgan mamlakat[1] Yuqori-oʻrta daromadli iqtisodiyot[2

Rossiya . Rossiya Federatsiyasi .
Yevropaning sharqida, Osiyoning shimolida joylashgan mamlakat. Maydoni jihatidan dunyoda eng katta mamlakat. Quruqlikdagi chegarasi 22125,3 km, dengiz chegarasi 38807,5 km. Rossiya hududi 3 okean havzasiga qarashli 12 dengiz, jumladan, Boltiq, Qora va Azov (Atlantika okeani), Barens, Oq, Kara, Laptevlar, Sharqiy Sibir va Chukotka (Shim. Muz okeani), Bering, Oxota, Yapon dengizlari (Tinch okean), shuningdek, hech bir okeanga tutashmagan Kaspiy dengizi bilan oʻralgan. Maydoni 17,1 mln. km². Aholisi 145,3 mln. kishi (2002). Poytaxti – Moskva shahri. Maʼmuriy jihatdan 89 subʼyekt: 21 respublika, 6 o’lka, 49 viloyat, 2 federal shahar, 1 muxtor viloyat, 10 muxtor okrugga bo’linadi.
Yer maydoni Bayroq Gerbi
Rossiya – boshqarishning respublika shakliga ega boʻlgan demokratik federativ respublika. Amaldagi Konstitutsiyasi 1993-yil 12-dekabrda qabul kilingan. Davlat boshligʻi – prezident (2000-yildan Vladimir Putin), u umumiy, teng va toʻgʻri saylov huquqi asosida yashirin ovoz berish yoʻli bilan Rossiya fuqarolari tomonidan 4 yil muddatga saylanadi. Qonun chiqaruvchi organi – 2 palata (Federatsiya Kengashi va Davlat dumasi)dan iborat Federal majlis (parlament). Ijrochi hokimiyatni rais boshchiligidagi hukumat amalga oshiradi. Hukumat raisini Davlat dumasi bilan kelishgan holda prezident tayinlaydi
Qishloq xoʻjaligiga yarokli yerlar 197,6 mln. gektar; shundan 85,4 mln. gektari haydaladigan yer, qolgan qismi pichanzor va yaylov. Haydaladigan yerlarning 4/5 qismi Markaziy, Volgabuyi, Shimoliy Kavkaz, Ural va Gʻarbiy Sibir iqtisodiy rnlariga toʻgʻri keladi. Qishloq xoʻjaligi yalpi mahsulotining 47,2% ni dehqonchilik va 52,8% ni chorvachilik beradi. Asosiy ekinlari: gʻalla, qand lavlagi, kungaboqar, kartoshka, sabazavot, zigʻir va boshqa Volgabuyi, Shimoliy Kavkaz, Gʻarbiy Sibir, Ural va Markaziy rayonlarda bugʻdoy, Shim., Shim.Gʻarbiy va Markaziy rayonlarda zigʻir, Shimoliy Kavkaz, Volgabuyi, Markaziy rayonlarda kungaboqar, Markaziy va Shimoliy Kavkazda kand lavlagi yetishtiriladi. Turli rayonlarda meva, rezavor va uzumzorlar bor. 4,29 mln. gektar yer sugʻoriladi (asosan, Shimoliy Kavkaz va Volgabuyida).
Rossiyaning iqtisodiy va tabiiy sharoiti chorvachilikning barcha tarmoklarini rivojlantirish uchun qulay. Volgabuyi, Gʻarbiy Sibir, Shimoliy Kavkaz, Ural, Markaziy iqtisodiy rayonlarda qoramol koʻproq boqiladi. Yirik shaharlar atrofida sut chorvachiligi va choʻchqachilik, Chekka shimoida bugʻuchilik va hayvonotchilik rivojlangan. Koʻpgina joylarda parrandachilik, asalarichilikka katta ahamiyat beriladi. 20-asrning 90-yillaridan qishloq xoʻjaligida ham islohatlar oʻtkazila boshladi, yerga egalik qilishning yangi shakllarini joriy etishga kirishildi.