Рта махсус таълим вазирлиги Ўзбекистон Республикаси

X. АМАЛИЙ МАШҒУЛОТ
10-мавзу: Агросаноат мажмуасининг моҳияти, таркиби ва вазифалари


Дарснинг мақсади: агросаноат мажмуасининг мақсади, вазифалари ва таркиби, агросаноат мажмуаси тармоқларининг ўзаро ишлаб чиқариш муносабатлари, агросаноат мажмуасини мамлакатни озиқ-овқат хафсизилигини таъминлашдаги ўрни, Ўзбекистон Республикаси агросаноат мажмуасини бошқариш тизими ҳақида билим ва кўникмаларни шакллантириш.
Дарс жиҳозлари: маркер, плакатлар, ватман, керакли адабиётлар.
Услубий таъминот: намунавий дастур, ишчи дастур, календар режа, техкарта, ўқув услубий мажмуа, таркатма материаллар.
Адабиётлар:
1. Abdug’anievА.,А.Abdug’aniev.Qishloq xojaligi iqdisodiyoti. Darslik. – T.: “ADIB NASHRIYOTI” МЧЖ, 2011. – 399 b.
2. Саматов Ғ.А., Рустамова И.Б., Шерипбаева У.А. Қишлоқ хўжалиги иқтисодиёти ва менежменти. Дарслик. – Тошкент: Чўлпон номидаги нашриёт-матбаа ижодий уйи, 2012. – 346 б.
3. Рустамова И.Б. ва бошқалар. Қишлоқ хўжалиги иқтисодиёти. Ўқув қўлланма. – Тошкент, 2015. – 174 б.

Агросаноат мажмуаси – бу қишлоқ хўжалиги маҳсулотларини етиштирувчи, қишлоқ хўжалигини ишлаб чиқариш воситалари билан таъминловчи, қишлоқ хўжалигини ривожлантириш мақсадида ишлаб чиқаришга хизмат қилувчи ва қишлоқ хўжалик маҳсулотларини сақлаш, қайта ишлаш, истеъмолчига етказиб бериш билан боғлиқ бўлган иқтисодиёт тармоқлари мажмуасидир.

Агросаноат мажмуасининг мақсадли фаолияти минимал харажатлар ҳисобига мамлакат аҳолисини озиқ-овқат маҳсулотлари ва саноатни хом-ашё билан тўлароқ қондиришга қаратилган.
Агросаноат мажмуасининг асосий мақсади:
-агросаноат мажмуаси корхоналарини интенсив ривожлантириш ва шу асосда пировард маҳсулот ишлаб чиқаришни ўстириш;
-барча тармоқ ва корхоналарда мавжуд ресурслар потенциалидан самарали фойдаланиш асосида ишлаб чиқариш самарадорлигини ошириш;
-ташқи савдо оборотининг ҳажмини ошириш, таркибини кенгайтириш;
-мамлакатнинг озиқ-овқат муаммосини ҳал қилиш ва озиқ-овқатга бўлган истеъмолни илмий асосланган меъёрларга яқинлаштириш;
-аҳолини қишлоқ хўжалик хомашёсидан тайёрланадиган озиқ-овқат бўлмаган товарларга бўлган талабини қондиришдан иборат.
Агросаноат мажмуасининг мақсад ҳамда вазифаларидан келиб чиққан ҳолда унинг таркиби қуйидаги 4 та бўғиндан иборат:
1-бўғин – агросаноат мажмуаси таркибидаги корхоналар учун ишлаб чиқариш воситаларини ишлаб чиқарувчи қишлоқ хўжалиги машинасозлик, тракторсозлик саноати; кимё саноати; нефть маҳсулотлари саноати, микробиология саноати; озиқ-овқат машинасозлик, станоксозлик саноати; қурилиш материаллари саноати ва бошқалардан иборат бўлиб , бу саноат корхоналарининг асосий мақсади – агросаноат мажмуаси таркибидаги, хусусан, қишлоқ хўжалиги ва унга ирригация-мелиорация, техника таъминоти ва таъмирлаш, кимёлаштириш, зооветеринария, электрлаштириш хизматларини кўрсатувчи ҳамда қишлоқ хўжалик маҳсулотларини қайта ишловчи пахта тозалаш саноати, дон маҳсулотлари, мева, сабзавот, узум саноати, гўшт-сут саноати, енгил ва озиқ-овқат саноати корхоналарини ва ниҳоят, тайёр маҳсулотларни етказиб беришда зарур бўлган ишлаб чиқариш воситалари (машина, трактор, станок, кимёвий воситалар, ёқилғилар, озуқа моддалари) билан таъминлаш орқали ишлаб чиқаришда муҳим аҳамиятга эга бўлган хўжалик ва корхоналарнинг моддий-техника базасини барпо этишга улкан ҳисса қўшиш. Қишлоқ хўжалиги моддий-техника базасининг талаб даражасида шакллантирилиши натижасида ишлаб чиқариш жараёнлари автоматлаштирилиб, механизациялаштирилиб, электрлаштирилиб, жонли меҳнат сарфи қисқариб, меҳнат унумдорлигининг кўтарилиши таъминланади. Улар шу тармоқлардаги меҳнат жараёнининг ўзгаришига таъсир этади, яъни оддий меҳнат индустрлашган меҳнатга айланиб боради. Агросаноат мажмуасининг бу бўғини таркибидаги тармоқларда минглаб корхоналар фаолият кўрсатиб, жами ички маҳсулотнинг 65-70 фоизи яратилмоқда.
2-бўғин – агросаноат мажмуасининг асосий тармоғи ҳисобланиб қишлоқ хўжалигидан ташкил топади. Қишлоқ хўжалигининг деҳқончилик ҳамда чорвачилик тармоқларида саноат тармоқлари учун хом-ашё (пахта, дон, каноп, зиғир, қанд лавлаги, жун, тери, кунжут, узум), аҳоли истеъмоли учун эса озиқ овқат маҳсулотлари( гўшт, сут, сабзавот, полиз, мева, картошка маҳсулотлари) етиштирилади.
Қишлоқ хўжалиги агросаноат мажмуасининг асосий, яъни марказий тармоғи ҳисобланади. Унинг барқарор ривожланиши ишлаб чиқариш воситаларини ишлаб чиқарувчи, қишлоқ хўжалигига хизмат кўрсатувчи, етиштирилган қишлоқ хўжалик маҳсулотларини қайта ишловчи, сақловчи ҳамда истеъмолчиларга етказиб берувчи барча тармоқлар фаолиятига боғлиқ. Улар қишлоқ хўжалик корхоналарини барча турдаги техникалар, кимёвий воситалар, ёқилғи, қурилиш материаллари, станоклар билан ўз вақтида таъминлаб, мавжуд қишлоқ хўжалик техникаларини арзон ва сифатли таъмирлаб, тармоқнинг ривожланишини таъминлайдиган хизматларни кўрсатиб, унда етиштирилган маҳсулотларни йиғиб-териб, қайта ишлаб, истеъмолчиларга сифатли ҳолда етказиб берсалар, қишлоқ хўжалигининг ривожланишига катта ҳисса қўшган бўладилар. Қишлоқ хўжалигининг ривожланиши натижасида мажмуа таркибидаги тармоқларнинг ҳам кенгайиши таъминланади, яъни ишлаб чиқариш воситаларига бўлган талаб ортади. Бу талабни қондириш учун саноат тармоқлари интенсив фаолият кўрсатиш билан ишлаб чиқариш ҳажмининг кенгайишга ҳам эришилади. Тармоқда қишлоқ хўжалик маҳсулотлари ҳажмининг барқарор равишда ўсиши уларни қайта ишловчи тармоқлар самарали фаолият кўрсатишини талаб этади. Демак, агросаноат мажмуаси таркибидаги барча тармоқлар қишлоқ хўжалиги билан бевосита боғлиқ. Шу сабабли республика қишлоқ хўжалигини мақсадга мувофиқ ташкил этиш ва замон талаби асосида бошқаришга алоҳида эътибор берилмоқда.
3-бўғин. Қишлоқ хўжалиги маҳсулотларини қайта ишловчи, сақловчи ва истеъмолчиларга етказиб берувчи тармоқлар, жумладан, пахта тозалаш, дон, каноп, қанд лавлаги, гўшт ва сут, тамаки, сабзавот ва полиз маҳсулотлари, мева, узумни қайта ишлаш, енгил ва бошқа саноат тармоқлари; бозор талабини эътиборга олган ҳолда тайёр маҳсулотларни улгуржи ва чакана ҳолда етказиб берадиган савдо тармоқлари киради. Қишлоқ хўжалиги маҳсулотларини ишлаб чиқариш ҳажмининг кўпайиши мос равишда пировард маҳсулотни тайёрлаш, сақлаш, ташиш, қайта ишлаш ва сотиш бўйича тармоқларни ривожлантиришни талаб қилади, бу эса агросаноат мажмуасининг 3-бўғинининг ривожланиши орқали амалга оширилади.
4-бўғин. Қишлоқ хўжалиги ишлаб чиқаришини ташкил этиш ҳамда унинг ривожланишига хизмат кўрсатадиган тармоқлар, яъни қишлоқ хўжалиги инфратузилмаси бўлиб, бу соҳаларга:
- экинларни, чорва ҳайвонларини сув билан таъминлайдиган, ерларнинг мелиоратив ҳолатини яхшиланишини таъмин этувчи чора-тадбирлар тизимини амалга оширадиган сув хўжалиги тармоғи;
- қишлоқ хўжалигида фойдаланилаётган барча техникаларга сервис хизмати кўрсатадиган тармоқ;
- тармоқда йирик бино-иншоотларни қурувчи ва мавжудларини таъмирловчи тармоқ;
- тармоққа зооветеринария хизмати, шунингдек, ҳашоратларга, зараркунандаларга, бегона ўтларга қарши курашиш мақсадида кимёвий хизмат кўрсатадиган тармоқ;
- қишлоқ хўжалигини ёқилғи ва ёғловчи материаллар ҳамда электроэнергия билан таъминлайдиган тармоқлар ва шу каби кўплаб тармоқ ва соҳалар киради.