Rukn-arabcha "ustun" ma’nosini bildirib, aruz o’lchov tizimi asosidagi
Download 17.79 Kb.
|
Arus vaznida rukn, matla, maqta, shobayt, bayt vositalarining tahlili.files
- Bu sahifa navigatsiya:
- Sadr Hashf Hashf Aruz --v v--v v--v v-- Ibtido Hashf Hashf Zarb
|
Rukn–arabcha “ustun” ma’nosini bildirib, aruz o’lchov tizimi asosidagi she’riy baytlarni tashkilqiluvchi kichik ritmik bo’lak hisoblanadi.Rukn aruz tizmida ma’lum bir hijolarning(tizimidan) birikuvidan hosilbo’ladigan ritmik bo’lakdir.Rukn aruz tizimidagi asosiy o’lchov so’z hisoblanadi.Masalan, baytlar 4tadan 36tagacha rukndan tashkil topishi mumkin.4 ruknli baytlar murabba, 6 ruknli musaddas,8 ruknlisi musamman, 12tadan ortiqlisi mutavval deb yuritiladi.Ruknlar baytdagi joylashuviga qarab ham turlicha nomlanadi.1-misraning1-rukni sadr, oxirgisi aruz, 2-misraning 1-rukni ibtido, ozirgisi zarbdeb yuritiladi.Sadr va aruz, ibtido va zarbning o’rtasidagi ruknlar sonidan qat’iy nazar hashf deb yuritiladi.Masalan, Sensan sevarim hoh inon, hoh inonma Qondir jigarim hoh inon, hoh inonma --v v--v v--v v-- Sadr Hashf Hashf Aruz --v v--v v--v v-- Ibtido Hashf Hashf Zarb Baytlardagi ritmik bo’laklarnio’lchash ularni qo’llaniluvchi maxsus atama ham umumiy tarzda rukn debnomlanadi. Rukn haqida Alisher Navoiyning “Mezon ul-avzon” asarida shunday deb so’z yuritiladi. “Aruz fani sharaf fanidur va bu kim bu ilmni nechun “ aruz” dedilar muxtalif aqvol bor. U jumladan biri-birla ihtifo qildur, va ul budurkim xalil ibn ahmad raxmatullohki fanning voizudur chun arab ermish va aning yaqinida bir vodiy ermishki ani aruz derlar ermish va ul vodiyda arab uylarin tikib, jilva berib bahoga kiyinlar emish va uyni arabcha “bayt” derlar. Chun baytlarni bu fan birla mezon qilib mavzunininomavzundin ayururlar g’oya qiymat va bahosi ma’lum bo’lur, bu munosabat bilan aruz debdurlar. Baytniki uy oti bilan atabturlar muni deb turlarki, uyning chun binosi to’rt rukn birladur, bu baytning binosi to’rt rukn birladur bu baytda ham ma’ni hosiyatidin ko’p nimalar bo’lur. Demak ruknlar aruz sistemasidagi asosiy o’lchov so’zlardir. 2)Ruknlar ikkiga bo’linadi: asl ruknlar va tarmoq ruknlar shulardan asllar haqida A.Navoiy jumladan “Mezon ul-avzon” asaridashunday degan edi. “mavzun kalom ta’lifida buarkon tarkibidin yoqtir va arabu ajam shuorosining jami ashori murakkab bu arkon ijtimoiddin va aruz ahli ani “afoiyl” va “tafoyil” derlar va ul sakkiz faslg’a mun hasrdur .Asllar-aruz sheriy o’lchov tizimining asosini tashkil qiluvchi sakkiz asosiy rukn majmuyi ular quyidagilar. Download 17.79 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|