Ruza. Iqtisodiyotda axborot-kommunikatsion texnologiyalar va tizimlar faniga kirish

---

1- MA’RUZA. IQTISODIYOTDA AXBOROT-KOMMUNIKATSION 
TEXNOLOGIYALAR VA TIZIMLAR FANIGA KIRISH
REJA:  
1. “Iqtisodiyotda axborot-kommunikatsion texnologiyalar va tizimlar” fani va 
uning bugungi kundagi ahamiyati  
2. Axborotlashtirilgan jamiyat haqida umumiy tushunchalar  
3. Jamiyatni axborotlashtirish borasida mamlakatimizda olib borilayotgan amaliy
ishlar  
  
1. “Iqtisodiyotda axborot kommunikatsion texnologiyalar va tizimlar” fani va uning 
bugungi kundagi ahamiyati. Bugungi kunga kelib turmushning barcha sohalarini axborot 
texnologiyalarisiz tasavvur qilish qiyin. Bu sohada jahonda sezilarli ravishda o‘zgarishlar amalga 
oshirilmoqda. Kompyuter va telekommunikatsion texnologiyalarining katta miqdorda ishlab 
chiqarilishi va jahon bozorida qisqa muddatda xarid qilinishi bunga yaqqol misoldir. Yoki zavod 
va fabrikalar ishini avtomatlashtirilgan holda bajarilishi soha rivojiga munosib hissa qo‘shishini 
hech kim inkor etmaydigan haqiqatdir.  
Axborotlashgan jamiyatga o’tish iqtisodiyotda material ishlab chiqarish(qishloq xo’jaligi, 
sanoat)ning ikkinchi darajaga o’tqazilib, xizmat ko’rsatish, jumladan axborot xizmati ko’rsatish 
sohasin`ing asosiy rol bajarishi jarayoni bilan uyg’unlashadi. Axborotlashtirish natijasida XX 
asrning ikkinchi yarmida mehnat resurslarining material ishlab chiqarish sohasidan axborot ishlab 
chiqarish va xizmat ko’rsatish sohasiga oqib o’tishi yuz berdi. XX asr o’rtalarida sanoat sohasida 
ishlovchilarning 2/3 qismi band bo’lgan bo’lsa, bugungi kunda ushbu sohada rivojlangan 
davlatlarning 1/3 aholisi banddir. Axborot sohasida ishlovchilarga o’qituvchilar, bank xodimlari, 
ilmiy tadqiqotchilar, dasturchilar va boshqalarni kiritish mumkin. Bundan tashqari 
axborotlashtirish sanoatning an’anaviy sohalaridagi mehnat xarakterini ham o’zgartirdi. Bu 
holatga robototexnik tizimlarning paydo bo’lishi, mikroprotsessorli texnikaning keng qo’llanilishi 
sabab bo’ldi.
Axborotlashgan jamiyat iqtisodiyotining muhim xususiyati – uning globallashuvidir.Bir 
necha asrlik o’zaro bog’liq iqtisodiyotidan farqli ravishda, global iqtisodiyot “real vaqt” rejimida 
butun planeta masshtabida mavjud bo’ladi va faoliyat ko’rsatadi.”Real vaqt” rejimi termini tizimni 
boshqarish qarorlarini qabul qilish va ularning realizatsiyasi ushbu tizimda ro’y berayotgan 
texnologik jarayonlardan tezroq amalga osirilishini anglatadi. Global iqtisodiyot axborot va 
kommunukatsion texnologiyalarga asosiga qurilgan bo’lib, boshqa sharoitda mavjud bo’la 
olmaydi. Yangi texnologiyalar qisqa vaqt ichida kapitallarni dunyo bo’ylab, bitta milliy hudud 
iqtisodiyotidan ikkinchi milliy hudud iqtisodiyotiga o’tkazish imkoniyatiga ega bo’lib, milliy 
institutlarini bir tarmoqqa birlashtiradi. Axborotlashgan jamiyat iqtisodiyoti ishlab chiqarishni 
tashkil etishning yangi formalariga ega bo’ladi. Axborot texnologiyalari moslashuvchan ishlab 
chiqarishlar deb ataluvchi qisqa muddatlarda yangi mahsulot ishlab chiqarishga moslasha oladigan 
ishlab chiqarish turiga asos soldi. Bunday tizimlar bozor talabiga tezroq moslasha olgani uchun, 
an’anaviylariga nisbatan effektivroq bo’lib hisoblanadi. Axborotlashtirishning yana bir oqibati– 
o’rta va kichik firmalar soni, raqobqtbardoshliligining oshib borishidir. Axborotlashtirish 
jarayonida “tarmoq tashkiloti” deb ataluvchi tashkilotlar shakli vujudga kelib, bunday 
umumlashmalarning alohida elementlari ham mustaqil, ham birgalikda faoliyat ko’rsata oladi. 
Axborotlashgan jamiyat iqtisodiyotining yana bir xarakteristikasi – rivojlangan axborot 
mahsulotlari va xizmatlari bozorining mavjudligidir. Ushbu bozor quyidagi sektorlarga ega:
• 
Ishbilarmonlik axboroti(birja, moliya, statistika, tijorat axborotlari);
• 
Kasbiy axborot(alohida kasblar bo’yicha,ilmiy-texnik, axborotlar);

---

6 
• 
Iste’molchilik axborotlar(yangiliklar, turli jadvallar,qiziqarli axborotlar);
• 
Ta’lim xizmatlari
Jamiyatni axborotlashtirish jarayonida aholining ish bilan ta’minlanganlik strukturasi ham 
o’zgarmoqda.:
• 
Material ishlab chiqarish sohasi(sanoat va qishloq xojaligi)da band bo’lgan aholi 
hissasining kamayib borishi;
• 
Xizmat ko’rsatish sohasida band bo’lgan aholi foizining va xizmat ko’rsatish 
turlarining o’sib borishi;
• 
Boshqaruv va texnik ish joylari sonining tez ortishi;
Ishlovchi aholining material ishlab chiqarishi sohasidan, axborot ishlab chiqarish va axborot 
xizmatlari sohasiga oqib o’tishi bu borada yangi mehnat shakllarining paydo bo’lishiga olib keldi:
bular moslashtirilgan ish kuni, uyda ishlash kabilar.