S avezbayev, S. N. Volkov
Download 6.41 Mb. Pdf ko'rish
|
26. yer tuzishning imiy asoslari. avazbayev s
|
b o s h la n d i.
50-yillarning o'rtalariga kelib, hozirgacha o 'z ahamiyatini yo'qot- magan qishloq xo'jalik korxonalarida ichki yer tuzish to 'g 'risid a tu~ shuncha uzil - kesil bunyod bo'ldi. 1954-1961 -yillarda mamlakatda keng hajmda cho'l va bo'z yerlarni o'zlashtirish amalga oshirildi. Bu vaqtda hammasi bo'lib 42,8 mln. ga yangi yerlar o'zlashtirildi va 3 m ingdan oshiq sovxozlar tuzildi. Bu davrning faqat ikkinchi yilida m am lakat qishloq xo'jaligi foydala- nishiga 33 mln. ga yerlar qo'shildi. Yer tuzish ishlarining um um iy massasida bu vaqtda yangi sovxozlarda xo'jaliklararo va xo'jaliklarda ichki yer tuzish asosiy o 'rin n i egalladi; qishloq xo'jalik ishlab chiqarishini yo'lga qo'yish, yangi qurilish va hududni tashkil etish bilan bog'liq m asalalar yechildi. 60-yillarnmg o'rtalariga kelib qishloq xo'jaligi korxonalari maydoni bo'yicha yirik, nisbatan yaxshi texnika va ishlab chiqarish fondlari bilan ta'm inlangan xo'jaliklardan iborat edi. O 'rtacha bir kolxozga 6,1 ming ga qishloq xo'jalik yerlari, 2,9 ming ga haydalm a yerlar maydoni, har bir sovxozgd mos tarzda 24,6 ming ga va 7,6 ming ga to 'g 'ri kelar edi. Shunga qaram asdan 1960-yildan boshlab qishloq xo'jaligi ishlab chiqarishining o'sish tezligi pasaydi. Tarm oqni ekstensiv usullar bilan yuritish uni turg'unlikka olib keldi, asosiy ekinlarning hosildoriigi va mollarning mahsuldorligi juda pastligicha qolaverdi. Komfirqaning m art (1965-y.) Plenum ida asosiy qoidalari tasdiq- langan yalpi agrar siyosat qishloq xo'jaligi yerlarini melioratsiyalash, ximizatsiyalash va tarm oqni moddiy - texnik jihatdan qayta qurol- lantirish bilan birgalikda intensivlashga asosiy e ’tib o rn i qaratdi. M asalan, 1966-1975-yillarda m elioratsiyalash dasturini bajarish 75 jarayonida kolxoz va sovxozlarda sug‘oriladigan qishloq xo‘jalik yeriari 5 m ln ga, zaxi qochirilgan yerlar - 2,9 mln. ga ko'paydi. Tuproq eroziyasining keng tarqalishi va u bilan kurashish zaru rati sababli, 1967-yil 20-m artda «Tuproqlarni sharnol va suv eroziya- laridan him oya qilish b o ‘yicha kechiktirib bo ‘lmaydigan choralar to ‘g‘risida»gi hukum atning qarori qabul qilindi. iJnga asosan tuproq eroziyasi kuzatilayotgan m intaqalarda xo‘jaliklarda ichki yer tuzish birinchi navbatda hududni eroziyaga qarshi tashkil etishga va kompleks tashkiliy - xo‘jalik, agrotexnik, o ‘rm on m eliorativ va gidrotexnik, tuproqni m uhofaza qiluvchi tadbirlarga qaratilgan bo ‘iishi kerak edi. Sobiq Ittifoq qishloq X o‘jalik Ministrligi 1968-yil 27-m ayda Yer tuzishning asosiy qoidalarini tasdiqladi, u yer tuzishning vazifalarini, m azrnunini va yer tuzish ishlari bajarilishining um um iy tartibini aniqlab berdi. Ularga um um iy rahbarlik qilish Sobiq Ittifoq qishloq X o‘jalik Ministrligiga, bevosita rahbarlik esa ittifoqdosh respublikalar qishloq xo ‘jalik M inistrliklarining yerdan foydalanish va yer tuzish boshqarm alari (bosh boshqarm alari) orqali ushbu M inistrlikning yerdan foydalanish va yer tuzish Bosh boshqarm asiga, ilmiy - uslubiy ta ’m inot esa 1968-yilda tashkil etilgan Davlat yer resurslari idorasiga topshirildi. Sobiq ittifoqdosh va avtonom respublikalarda, o ‘lka va viloyat- larda yer tuzishni tashkil etish yerdan foydalanish va yer tuzish boshqarm alari (bo‘limlari) tom onidan amalga oshirildi, ularni baja rish esa yer tuzish b o ‘yicha loyiha institutlari (giprozem lar) zim - masida edi. G iprozem lar, ularning filiallari vaekspeditsiyalari barcha turdagi yer tuzish ishlarini: yerdan foydalanishlarni tashkil etish va tartibga solish, yangi yerlarni o'zlashtirish va transform atsiyalash uchun aniqlash, kolxozlar, sovxozlar va boshqa qishloq xo‘jalik korxonala- rida ichki yer tuzish, ham da bu m aqsadlar uchun zarur izlanish, o'rganish, tasvirga olish va boshqa ishlami bajardilar. 60-yillar oxirlarida yer to‘gTisida sobiq ittifoq va respublikalar qonunchiligini kodlash o ‘tkazildi. 1968—yil dekabrida «SSSR itti- foqi va ittifoqdosh respublikalar yer qonunchiligi asoslari» tas- diqlandi, unga asosan 0 ‘zbekiston Respublikasi «Yer kodeksi» qabul qilindi. Bu yerdan foydalanishda tartib o ‘rnatishga yordam qildi, yer tuzishning va uning.organlarining statusini yangi darajaga ko‘tardi va qonuniy m ustahkam ladi. 76 1967-yil boshida m am lakatdagi 51834 qishloq xo'jalik korxona- sidan 38373 tasida yer tuzilgan edi: shunday ishlam i yana 200 mln. ga ko‘p maydonga ega 10 m ingtadan ko‘p xo‘jaliklarda o'tkazish zaru r edi. Y erlarni him oya qilish va tab iatn i m uhofaza qilish tadbirlarini amalga oshirish bo'yicha katta ishlarni bajarish кещк edi. 1972-yildan e ’tiboran rnam lakatim izda yer tuzish organlari ke- lajakdagi resurslardan foydalanishning bosh loyihalarini ishlashni boshladi. Shunga o'xshash ehizm alar sobiq ittifoqdosh respubiikalar bo'yicha ham ishlandi. Yer tuzish bo'yicha loyihalash institutlari 1972 va 1977-yillarda qabul qilingan ko'rsatmalar asosida viloyatlar (o'lkalar, A SSR lar) va m a ’m uriy tu m a n la r yer tuzish chizm alarini tuza boshlashdi. Bu ehizm alar yerdan oqilona foydalanishni tashkil etish bilan bog'liq holda, xalq xo'jaligi rivojlanishining kelajagini belgilash uchun reja oldi asosi, yer tuzishda esa loyiha oldi asosi sifatida xizmat qiidilar. Yer tuzish ishlarining har xilligi va hajmining kattarishi daviat- mng yer tuzish bo'yicha loyihalash va izlanish ishlariga qiladigan xarajatlarining sezilarli darajada o'sishiga olib keldi. Y erdan yuqori sam ara bilan foydalanish, uni m uhofaza qilish, tum an agrosanoat m ajm ualarini tuzish zarurati tufayli tum anlar yer tuzish chizm alarining ham da agrosanoat ishlab chiqarishini joylashtirish va oqilona tashkil etish uchun hududiy asos yaratuvchi xo'jaliklarda ichki yer tuzish loyihalarining aham ivati ancha oshdi,. X o'jaliklarda ichki yer tuzish loyihalari 70-yillardan boshlab kompleks tarzda ishlana boshladi. Ularda ilmiy asosda nafaqat hududni tashkil etish m asalalari, balki, xo'jalik yuritish tizim larini tashkil etish, m elioratsiya, tabiatni m uhofaza qilish va eroziyaga qarshi tadbiriar majmuasini loyihalash bilan bog'liq m asalalar ham yechila boshladi. Ularni ishlash uchun xarajatlar ham ko'paydi. (10-jadval). X o'jaliklarda ichki yer tuzish loyihalari keyinchalik u yoki bu tadbirlarning - yerlarni rekultivatsiyalash, m adaniy-texnik tadbir iar, yerlarni tubdan yaxshilash, qishloq xo'jaligi uchun o'zlashti- rish, injenerlik inshootlarini qurish (yo'llar, eroziyaga qarshi, gid- rotexnik va selga qarshi qurilmalar, ko'llar, limanlar, suv saqlagichlar, tutilgan aniq uchastkalar) uchun ishchi loyihalarni tayyorlashda asos bo'ladi. Bu loyihalar kolxozlar, sovxozlar, boshqa yerdan foydalanuv- chilarga xo'jalik yo'li bilan yoki pudratchi tashkilotlar yordamida bos- qichm a -■ bosqich xo'jaliklararo va xo'jalikda ichki yer tuzish Toyi- halarida ko'zda tutilgan tavsiyalarni amalga oshirish imkonini beradi. |
