S avezbayev, S. N. Volkov

5 .Y er tu z ish n in g m azrnunini va u su lla rin i ilm iy a so sd a  
takomillashtirish.
M a m la k a tim iz - m a y d o n i b o ‘y ic h a h a m , h a r xil tab iiy
m intaqalarda joylashgan yer egaliklari va yerdan foydalanishlar soni 
bo ‘yicha ham katta yer xo‘jaligiga ega. Minglab yirik va o ‘n minglab 
mayda yerdan foydalanuvchilar m am lakatim izning butun hududi 
b o ‘ylab joylashgan. U lar doim iy harakatda, ijtimoiy ishlab chiqarish 
talablari, ijtimoiy va boshqa om illardan kelib chiqadigan to ‘xtovsiz 
rivojlanishda. Bu sharoitda yer tuzish faqat jiddiy ilmiy asosdagina 
muvaffaqiyatli rivojlanishi m um kin.
Hozirgi vaqtga kelib yer tuzish uzoq va m urakkab yo‘ini bosib 
o ‘tdi, katta va har tom onlam a tajriba to ‘pladi. U butun yer forididan 
va uning ayrim qism laridan foydalanishni tashkil etish va uni m u­
hofaza qilish bo'yicha tadbirlarning rivojlangan tizimiga aylandi. Har 
qanday obyektiv ijtim oiy-iqtisodiy hodisa sifatida u o ‘zining qonu- 
niyatlariga ega, ular yer tuzish fanining o ‘rganish obyektlari ham 
hisoblanadi. Asosan, oxirgi yuz yillikda tarkib topgan bu fan amaliy 
tajribaga va nazariy um um lashtirishga suyanib, m am lakatim izda yer 
tuzishning rivojlanishiga yordam beradi.
Yer tuzish fanining oyoqqa turishi yig‘ilgan tajribani ijodiy qayta 
ko ‘rib chiqish, olingan natijalar va boshqa sharoitlar va vaziyatlar 
uchun oldinga surilayotgan konsepsiyalardan boshlandi. Asta-sekin 
yer tu zu v ch ilar im koniyatlarini kengaytirib, ular oldida yangi 
istiqbollarni ochadigan nazariya ishlab chiqildi. Bu nazariya butun, 
h a m m a q ism lari b ir-b irlari bilan m antiqiy b o g 'lan g an , ichki 
tabaqalashgan bilim lar tizim ini o £zida mujassamlashtiradi. Uning 
konseptual asosi zamonaviy agrar - iqtisod nazariyasi hisoblanadi.
Yer tuzish to ‘g‘risidagi bilimlar tizimi sifatida yer tuzish fani 
va uning asosiy o ‘zagi - yer tuzishni loyihalash fanlararo bilimlar 
sohasi hisoblanadi. Bunda yerning bir tom ondan tabiiy resurs sifa­
tida, ikkinchi tom ondan esa ijtimoiy-iqtisodiy aloqalar m anbai si-
94

---

fatidagi vazifalarini o ‘rganadigan, bir fanning har xil tom onlari 
sifatida xizmat qiladigan tabiiy va ijtimoiy fanlarning yaqin o'zaro 
ta ’siriari kuzatiladi. Yerning iqtisodiy vazifasi m ehnatning eng 
aham iyatli sharti va u m um iy ishlab chiqarish vositasi sifatida 
dehqonchilik va butun qishloq xo‘jaligi chegaralaridan ancha uzoqqa 
chiqadi, sababi, yerda ijtimoiy faoliyatlarning ham m a turlari (ishlab 
chiqarish bilan bog'liq va bog‘liq b o ‘lm agan) amalga oshiriladi.
Yer tuzish nazariyasi va am aliyoti um um an xalq xo‘jaligida va 
ayniqsa, agrosanoat m ajm uasida ilm iy-texnik taraqqiyot bilan 
cham barchas bog‘liq. Yer tuzish fani o ‘z rivojlanishida iqtisodiy, 
tabiiy, texnik, huquqiy, qishloq xo‘jalik va boshqa fanlar yutuqlaridan 
ham foydalanadi. Yer tuzish tab iat va jam iyat qonuniyatlarini 
qanchalik t o l a aks ettirsa, fan va texnikaning oxirgi yutuqlarini, 
ishlab chiqarish talablari va ijtimoiy sharoitlarni yanada yaxshiroq 
hisobga oladi, yerlardan foydalanish va uni muhofazalash, hududni 
tashkil etish shakllari maqsadga m uvofiqroq b o ‘ladi.
Yer tuzish chizm alari va loyihalarida aks etdiriladigan, yerdan 
foydalanishni tashkil etishga o ‘zgarishlar va yaxshilashlar kiritadi- 
gan barcha yer tuzish tadbirlari har tom onlam a asoslangan b o ‘lishi 
kerak. Loyiha fanni ishlab chiqarish bilan bog‘laydi. Shuning uchun 
ham yer tuzish ishlarini loyihalash va asoslashning samarali usullari 
judayam zarur. B unday m asalalar yechim ining ilmiy usullarini 
ishlab chiqish bilan ilmiy fanlar - yer tuzishni loyihalash, yer 
tuzishning ilmiy asoslari, yer tuzishda m odellashtirish kabi fanlar 
shug'ullanadi.
CTtkazilgan izlanishlar asosida amaliy ishlar maqsadlari uchun 
yo'riqnom alar, ko‘rsatm alar, qo'llanm alar, m e’yorlar, standartlar 
ishlanadi, ular keyinchalik fan yutuqlariga va ishlab chiqarishning 
yangi talablariga mos ravishda yangilanadi.
95

---