S d a d a y e V p a r a z I t o L o g I y a

76-rasm . Teri osti b o‘k asining rivojlanish sikli.
B o ‘ka iichinkalari 0 ‘zbekiston sharoitida hayvonlarning bel yelka teri ostida 
noyabr oyidan aprel oyigacha b o ‘ladi. Natijada, hayvonning ana shu joylarida tu- 
gunchalar vujudga keladi. S o‘ngra tugun markazida teshikchalar paydo b o ‘lib, un- 
dan yiring va boshqa moddalar chiqib turadi.
Teri osti bo'kalari hayvonlarni ju d a bezovta qiladi, ularning mahsuldorligi 
pasayib ketadi. Mollar oziqlanmay q o ‘yishi natijasida ozib ketadi. Lichinkalar mol- 
laming terisini teshib, sifatini buzadi.
Ayrim hollarda teri osti b o ‘kalarining lichinkalari odamda ham parazitlik qilishi 
mumkin. Lichinkalar k o ‘zga tushganda, odam k o i b o ‘lib qolishi mumkin.
B o ‘kalar va ular keltirib chiqaradigan kasallikiarga qarshi kompleks chora-tad- 
birlar qoTlaniladi. Birinchi navbatda, kasallangan mollar davolanadi. Buning uchun 
lichinkalar tugunlardan q o ‘l bilan siqib chiqariladi yoki tugundagi lichinkalarga 
qarshi dori yuborilib oidiriladi. Hayvon tanasidagi bu tugunlar bir vaqtda paydo 
boTmaydi. Shumng uchun davolash har 10 kunda takrorlanib turiladi. Lichinkalar- 
ni siqib chiqargandan keyin, o'rniga yod entm asi surtish, shutiingdek, lichinkalami 
qirib tashlash kerak.
Mollarga b o ‘kalar yuqmasligi uchun yoz va kuzda ularning terisiga har 2 0 -
25 kunda sistemali ta ’sir qiladigan har xil dorilar purkaladi. Qanotii b o ‘ka huju-
195

---

midan saqlanish uchun kunning isigan vaqtida mollami binolarda saqlash va ulami 
kechasi hamda ertalab o ‘tlatish tavsiya etiladi. Qoramol b o ‘kasiga qarshi gipoder- 
min - xlorofos, gipoxlofos, ivomek, sidektin, faskoverm ishlatiladi.
O shqozon b o ‘kasi (G astrophilidae) oilasi vakillarining lichinkalari asosan ot, 
eshak, karkidon va fillaming oshqozonida parazitlik qiladi. Oshqozon bo'kalarining 
30 ga yaqin turi bor.
Gastrophilis avlodiga mansub 6 ta tur b o 'k a lichinkalari O 'zbekistonda otlarda 
parazitlik qilib, gastrofilyoz kasalligini keltirib chiqaradi. Bu parazitlar hayvonlar 
oshqozonini buzadi, otlar oriqlab ketadi va ulaming ish qobiliyati pasayadi.
Gastrofilyoz kasalini q o ‘z g ‘atuvchi (G. intestinalis) ning jinsiy voyaga yetgan- 
lari 15-20 mm uzunlikda bo'lib, rangi sariq-qo‘n g ‘ir, qalin tuklar bilan qoplangan. 
M o'ylovlari kalta, qanotlari tiniq. Tuxumlari sarg'ish rangda, yuqori qutbida kichik 
qopqoqchasi bor.
O tlam ing oshqozon bo'kasi imago davrida otlarga zarar yetkazmaydi. 
B o'kalarning faqat lichinkalari zarar yetkazadi. Urg'ochi b o'kalar yozda uchib yurib 
otlaming lablari, bo'yni, oldingi oyoq, ko'krak va qorin junlariga 300 dan 700 ta- 
gacha tuxum qo'yadi. Oradan 4 -5 kun o'tgach, tuxumlardan lichinkalar chiqadi va 
bu lichinkalar ot terisining kuchli qichishini keltirib chiqaradi. Ot tishi bilan terisini 
qashishi natijasida b o 'k a lichinkalarining bir qismini yutib yuboradi (77-rasm).
Oshqozonga tushgan lichinkalar oshqozon devoriga yopishib olib, bu yerda 
uzoq vaqt (9 -1 0 oy) parazitlik qiladi. Ot oshqozonida lichinkalar qishlaydi va rivoj- 
lanib, uzunligi 12-20 mm ga yetadi. Bahor yoki yoz faslining boshlarida lichinka­
lar otning tezagi bilan yerga tushadi va g 'um bak k a aylanadi. 2 5 -3 0 kun o'tgach, 
g 'u m b akd an yetuk, qanotli b o'kalar chiqadi. Ot oshqozonida b o 'k a lichinkalari ju d a 
k o 'p (100 0 -1 5 0 0 tagacha) bo'ladi. Lichinkalar oshqozon devorini yallig'lantirib, 
o g 'ir kasallikka duchor qiladi va ko'pincha hayvonlar halok bo'ladi.
Gastrofilyoz va uning qo'zg'atuvchilari yer yuzida keng tarqalgan. Gastrofilyoz 
bilan kasallangan hayvonning ishtahasi pasayadi, b a ’zan butunlay yo'qoladi, nati- 
ja d a otlar ozib ketadi. B a ’zan oshqozon bo'kasining 1 yoshli lichinkasi odam teri- 
siga kirib, kasallik paydo qilishi mumkin.
Oshqozon bo'kasiga qarshi kurashda, birinchi navbatda, otlaming juni orasidagi 
b o 'k a tuxumi va lichinkalarini yo'qotish kerak. Buning uchun o 'tk ir pichoq yoki 
shisha sinig'i bilan bo'kalar tuxumi bor joylar ju n yotgan tom onga qaratib qiri- 
ladi. Y ozda har 4 -5 kunda otlar alohida ajratilgan joyda shu usulda tozalanib, un- 
dan tushgan ju n va tuxumlar kuydirib \niboriladi. O dar junidagi b o 'k a tuxumlari 
va lichinkalarini kreolinda eritilgan 25 % li eritma bilan ham y o ’qotish mumkin.
196

---