S d a d a y e V p a r a z I t o L o g I y a

77-rasm . O sh q ozon -ich ak b o ‘kaIarinm g rivojlanish sikli:
1-tu x u m i, 2 -3 -u c h yoshli lichinkalari, 4 -g ‘um bak, 5-voyaga yetgan b o 'k a , 6-kasaIlangan ot.
Shuningdek, har xil ichiriladigan dorilardan foydalaniladi. Otlar boqiladigan yay- 
lovlar har 2 5 -3 0 kunda almashtirilib turiladi. Oshqozon b o ‘kasiga qarshi xlorofos, 
amidofos, estrozol va ekvaiandan foydalaniladi.
B urun-halqum bo‘kalari (O estridae) oilasi vakillari tirik tu g ‘adi. Bu oilaga 
35 ga yaqin tur kiradi, uzunligi 10-18 m m atrofida b o ‘ladi. Ular tuyoqli hayvon­
iarda parazitlik qiladi. 0 ‘zbekistonda 4 ta turi q o ‘y, echki, tuya va otlarda parazitlik 
qiladi.
Q o ‘y b o ‘kasi (O estrus ovis) ning uzunligi 10-12 m m b o ‘lib, q o ‘y va echki- 
laming burun ham da peshona b o ‘shlig‘ida parazitlik qiladi. U rg ‘ochilari sarg'ish- 
q o ‘n g ‘ir rangda, usti kam sondagi tuklar bilan qoplangan. Lichinkalari birinchi 
lichinkalik davrida 1,3 mm, uchinchi lichinkalik davrida esa 10-30 mm uzunlikda
b o ‘!adi.
Q o ‘y b o ‘kasi issiqni ycqtiradi, 16^+0° С haroratda uchib yuradi. U rg ‘ochilari 
urug'langach, devcr yoriqlari orasida yoki binolarga uchib borib, 12-16 kun davo­
mida tinch o ‘tiradi. Lichinkalari yetilgandan keyin ular faollashib, q o ‘y va echki- 
lami axtaradi va ularning burun kavaklariga 12-20 tadan tirik lichinkalami sepib 
ketadi. H ar bir u rg ‘ochi b o ‘ka hayoti davomida 600 tagacha lichinka q o ‘yadi. 
Agar u rg ‘ochi b o ‘ka yetilgan lichinkalami o ‘z vaqtida biror jo y g a q o ‘ya olmasa,
197

---

lichinkalar b o 'k a bachadonining devorini 
yorib yuboradi va uni halokatga olib keladi. 
Q o'yning bum iga tushgan lichinkalar tezda 
burunning ichkarisiga qarab siljiydi. Aprel 
va may oylarida qo'yilgan lichinkalar rivoj- 
lanib, iyul-avgust oylarida hayvonning mi- 
yasiga ko'chadi, b a ’zan peshona b o 's h lig 'ig a
o'tadi. Bu yerda 2 marta tullab, uch yoshli 
lichinkaga aylanadi. Keyinchalik uch yoshli 
lichinkalar yana burun b o 's h lig 'ig a qaytadi 
va q o 'y aksirganda, yerga tushib, tuproq 
orasiga kiradi va g 'u m b ak k a aylanadi. 1 8 - 
25 kunda ulardan qanotli b o 'k ala r yetishadi 
(78-rasm).
Q o 'y bo'kasi Shimoliy tumanlarda yiliga
1 
marta avlod bersa, issiq iqlimli hudud- 
larda 2 marta (ko'klam va kuzda) avlod be- 
radi. B o 'k a lichinkalari q o 'y lam in g burun 
bo 'sh lig 'id a bahorgi zararlanish davrida 
4 oy, kuzgi zararlanish davrida esa 6 - 7 oy yashaydi.
Q o 'y bo'kasi keltirib chiqaradigan kasallik estroz deyiladi. Bu kasallik ham m a 
mamlakatlarda uchraydi. Estroz bilan ko'pincha yosh qo'ylar kasallanadi.
Estroz kasalligida mollaming nafas olishi qiyinlashadi, bum idan qon aralash 
shilimshiq modda oqadi. Bu kasallikdan q o 'y lam in g ishtahasi buzilib, oriqlab keta­
di. Undan olinadigan ju n mahsuloti 3 -1 6 % ga kamayib ketadi.
Burun b o 'sh lig 'i va miyaga joylashib olgan b o 'k a lichinkalari q o 'y va echkilarda 
soxta aylanma (tentak) kasalligini paydo qiladi, y a ’ni mollaming hushidan ketishi, 
bir joyda aylanishi kuzatiladi. Kasallangan yosh mollar k o'pincha nobud bo'ladi. 
Nafas yo'liari zararlanganda esa q o 'y lar zotiljam kasalligidan o'ladi.
Lichinkalar odam k o 'ziga tushib qolsa miaz, konyunktivit kasalliklarini keltirib 
chiqaradi.
Estrozga qarshi kurashda kompleks chora-tadbirlar qo'llaniladi. Birinchi nav- 
batda, kasallangan q o 'y va echkilar davolanadi. Buning uchun m ollam ing burun 
b o 's h lig 'ig a yodning 0,25 % li va xlorofosning 2 % li eritmasi pulverizatorda 
purkalib, burun bo'shlig'idagi b o 'k a lichinkalari haydab chiqariladi. Kasallik man- 
bai hisoblangan bo'k alam ing ham m a yoshdagi lichinkalari qirib tashlanadi.