S. M. Sultanova, E. V. Krivoruchko, G. T. Zakirova, A. A. Baymatov temir yo‘l transporti statistikasi

6.3. Vagonlardan foydalanish ko‘rsatkichlari 
Yuk vagonlarning ish vaqti xarajatlari tashish uchun ishchi park 
vagonlar sarflangan vaqtlariga qarab yoki ishlab chiqarish jarayonining 
unsurlariga qarab aniqlanadi. Birinchi usulda yuk vagonlarning o‘rtacha bir 
kunlik sonini kunlar miqdoriga va 24 soatga ko‘paytirish natijasida 
hisoblanadi va vagon-soatlarda o‘lchanadi: 
∑
nt
rb
=
∑
n
rb 
·t 24 , vagon-soat 
Bu yerda: 
∑
nt
rb
– yuk vagonlarning ish vaqti; 
∑
n
rb - 
bir kundagi ishchi yuk vagonlarning soni. 
Vagonlarning ish vaqti xarajatlari quyidagi unsurlardan iborat: 
1. Poyezdning uchastkalardagi ish vaqti-
∑
n
t
u
quyidagicha hisoblanadi: 
∑
n
t
u 
q 
∑
n
q
s / V
u
, vagon-soat 
Bu yerda: 
∑
u
nt
- uchastkadagi vagon-soatlar miqdori; 
∑
n
q
s - yukli vagonlar parki soni; 
V
u
- lokomotivning uchastkadagi tezligi V
u
=
∑
m
S / 
∑
m
t
u
. 
∑
m
S - lokomotivlarning uchastkadagi sarflangan vaqti, soat.
2. Peregondagi ish vaqti xarajatlari 
∑
nt
dv
q
t
g
V
s
n
/
∑
, vagon-soat
Bu yerda: V
t
- texnik tezligi: V
t
=
∑
m
l
s / 
∑
m
t
dv.
∑
n
q
s - yukli vagonlar parkining vaqt xarajatlari; 
∑
m
l
s - poyezd boshida lokomotivlarning vaqt xarajatlari ; 
∑
m
t
dv
- peregondagi lokomotivlarning vaqt xarajatlari. 
Vagonlar bosib o‘tgan masofasi ikkiga bo‘linadi: yuk va yo‘lovchi 
tashish vagonlarning bosib o‘tgan masofalarga. 
75

---

Vagon bajargan ishini tavsiflaydigan asosiy ko‘rsatkich umumiy bosib 
o‘tilgan masofasi hisoblanadi(
s
n
g
∑
)(6.3.1-chizma):
∑
∑
∑
+
=
s
n
s
n
s
n
ngr
gr
g
, vagon-km. 
Bu yerda: 
s
n
g
∑
- vagonlar bosib o‘tilgan umumiy masofasi; 
s
n
gr
∑
- yukli holda bosib o‘tilgan masofa; 
s
n
gr
∑
-yuksiz holda bosib o‘tilgan masofa. 
Oraliqdagi masofa ishchi park tomonidan, shuningdek, harakatlanuvchi 
lokomotivlar va vagon mexanizmlar yordamida bosib o‘tilgan masofa 
hisoblanadi. 
Yo‘lovchi tashish vagonlari bosib o‘tilgan masofasi (
∑
n
r
s) yo‘lovchi 
vagonlar (motorvagon, bagaj vagon, pochta vagonlar) bosib o‘tilgan 
masofadan iborat. 
Vagonlar bosib o‘tilgan masofa tortish va harakat turiga qarab 
quyidagilarga bo‘linadi: 
− yo‘lovchi harakatida, shu jumladan shaharlararo; 
− yuklarni tashish harakatida, shuningdek, olib chiqish poyezdlari bosib 
o‘tilgan masofa miqdori; 
− yuklarni tashish harakatida, olib chiqish poyezdlarining masofasi 
hisobga olinmagan holda; 
− xo‘jalik harakatida. 
6.3.1-chizma. Yuk tashuvchi vagonlar bosib o‘tgan masofaning guruhlanishi 
Yukli texnik operatsiyalarning soni, davomiyligi va holati vagonlar turi 
va bekor turish toifalariga qarab o‘zgaradi. Vagonlarning bekor turish vaqti 
umumiy vagon parki uchun va alohida refrejerator poyezdlarining 
seksiyalari uchun aniqlanadi. Harajat vaqti, hisobotda asosan, vagonlarning 
bekor turishining 2 ta toifasi mavjud: 
1. Tranzit
Vagonlar bosib o’tgan umumiy masofa 
Yuklangan holda 
Yuksiz holatda 
Platfo
rma
lar 
Yarim vagonlar 
Yopiq vagonlar 
Sisternalar 
Refrijiratorlar 
Va hokazolar 
76

---

2. Yukli bekor turish.
Tranzit vaqt xarajatlari ishlovdagi va ishlovsiz turlarga bo‘linadi. 
Ishlovda tranzit bekor turish – vagonlarning stansiyada manyovr 
ishlarda va taqsimlash jarayonidagi vaqt xarajatlari hisoblanadi. 
Ishlovsiz bekor turish – bekatlardagi tranzit poyezdlar bekor turish 
vaqti hisoblanadi. Ushbu poyezdlarda faqat lokomotiv yoki lokomotiv 
brigadalarining almashinish ishlari olib boriladi. 
Vagonlarning ish vaqti xarajati (6.3.2-chizma) yuk va texnik 
operatsiyalar asosida joriy hisob natijasida aniqlanadi. 
Ishchi parki vagonlarning vaqt 
harajatlari 
Uchastkalarda poyezd tarkibida 
bekatlarda 
Uchastkalarda 
harakatda
oraliq
bekatlarda 
Yuk 
ortish 
operatsilari 
Texnik 
operatsiyalar 
6.3.2-chizma. Yuk tashuvchi vagonlar ishchi parkining 
vagon-soatlarni ishlab chiqarish sikli bo’yicha guruhlanishi 
Vagonlardan foydalanish holatini ifodalovchi ko‘rsatkichlarga 
quyidagilar kiradi: 
1. Ortilgan vagonlar soni-ΣU
gr
;
2. Tushirilgan vagonlar soni- ΣU
r
;
3. Qabul qilingan yuklangan vagonlar soni- ΣU
pr
; 
4. Bekatdagi vagonaylanma ko‘rsatkichi (W) hisobot davrida ushbu 
bekatga olib kelingan va bekatdan jo‘natilgan vagonlar soni 
yig’indisiga teng; 
5. Vagonlar bajargan umumiy ishi 
∑
∑
∑
+
=
pr
gr
U
U
U
; 
6. Ruyxatga olish bekatida texnologik operatsiyalarda lokomotivlar 
turgan operatsiyalar soni (Σz
pr
). 
7. Aylanma bekatida texnologik operatsiyalarda lokomotivlar turgan 
operatsiyalar soni (Σz
ob
). 
8. Brigadalarni almashish bekatida texnologik operatsiyalarda 
lokomotivlar turgan operatsiyalar soni (Σz
sm
). 
9. Yukni ortish paytida texnologik operatsiyalarda yukli vagonlar turgan 
operatsiyalar soni (Σz
gr
). 
10. Texnik operatsiyalarda yukli vagonlar turgan operatsiyalar soni (Σz
tr
), shu
jumladan qayta ishlash bilan (Σz
tr-p
) va qayta ishlanmaganda (Σz
tr-bp
). 
ishlovsiz
ishlovda 
77

---

Statistika amaliyotida ishlab chiqarish unsurlari bo‘yicha sarflangan ish 
vaqti xarajatlarining vagon-soatlar miqdori vagonlar ishchi parki soni 
ko‘rsatkichi asosida hisoblangan ish vaqti xarajatlari miqdori bilan 
taqqoslanadi. Taqoslash natijasida hisoblangan farqlilik miqdori ishlab 
chiqarish sikli unsurlari bo‘yicha taqsimlanadi.