S muhamedova, M. Saparniyozova

Yo’ldоshev B. Matnni o’rganishning lingvоstatistik metоdlari. –Samarqand,
2008. -B. 29. 
 
Rizayev S. Kibernetika va tilshunоslik. –Tоshkent :O’zbekistоn, 1976, 16 b.
  
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

 
93 
Demak, o’zbek tilshunosligida ham keyingi yillarda statistik 
metodlardan foydalanish sohasida muayyan natijalarga erishilgan.
 
 
 Nazorat uchun savol va topshiriqlar 
 
1. Matnni o’rganishdagi lingvostatistik metodga izoh bering. 
2. Lingvostatistik metodlarning dunyo tilshunosligida qo’llanilishi 
haqida ma’lumot bering. 
3. O’zbekistonda lingvostatistik metodlarning qo’llanilishi haqida
ma’lumot bering. 
4. Matnni o’rganishdagi lingvostatistik metod vositasida qanday 
chastotali lug’atlar tuzilgan? 
5. O’zbek tilshunosligida asosan qanday matnlar lingvostatistik 
metodlar orqali tekshirilgan? 
 
MATNNING KOGNITIV-DISKURSIV TAVSIFIY 
ХUSUSIYATLARI 
 
O’quv qo’llanmaning yuqoridagi sahifalarida matnni turlicha 
jihatlarnini tadqiq qilish mumkinligi haqida fikr bildirildi. Keyingi vaqtda matnni
kognitiv-diskursiv хususiyatlarini ham tadqiq qilish borasida ilmiy izlanishlar 
vujudga kelmoqda. Quyida shu haqida fikr yuritmoqchimiz. Ammo matnning 
kognitiv-diskursiv tavsifiy хususiyatlari borasida fikr bildirishdan avval kognitiv 
lingvistika, uning vujudga kelishi, asosiy tushunchalari va yo’nalishlari хususida 
ma’lumot berish o’rinli deb hisoblaymiz, chunki kognitiv lingvistika borasida 
o’zbek tilida manbalar juda kam. 
Til birliklari va “ular asosida yotuvchi bilim strukturalari” mental 
birliklardir, ular o’zlarini belgilar sistemasi sifatida namoyon qilib, borliqni
anglashda va mavjud bilimlarni uzatishda faol ishtirok etadi. F. de Sossyur 
fikricha, belgilar sistemasi ifoda plani va mazmun planiga ega bo’lgan holda
ma’lumotni muayyan shaklda uzatuvchi inson ishtirokini taqozo qiladi. 
An’anaviy lingvistikada, asosan, belgining ifoda plani va mazmun planiga 
e’tibor qaratilar edi, kommunikatsiya jarayonining realizatori bo’lgan insonning 
o’zi esa tadqiqotchilarning nazaridan chetda qolib keldi. Voholangki, “ifoda 
plani ham mazmun plani ham ushbu jarayonni amalga oshirayotgan inson 
tomonidan tanlanadi”. 
1
Bu tanlov inson tomonidan uning falsafiy, entsiklopedik, 
etnografik, lingvokulturologik bilimlari, kommunikativ akt kechayotgan vaziyat, 
insonning emotsonal holati va b. asosida amalga oshiriladi. Shu tariqa, qiyosiy-
1