S muhamedova, M. Saparniyozova

Abieva N.A. Biоlоgicheskaya оbuslоvlennоst semiоzisa // Vоprоsi kоgnitivnоy 
lingvistiki. –Tambоv, 2004. –S.106.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

 
94 
tariхiy, struktur, funktsional va kommunikativ lingvistika bilan bir qatorda 
kognitiv lingvistika ham shakllanib bordi. Kognitiv lingvistika tilni “inson 
ongida fikrlarni shakllantiruvchi va ifodalovchi, bilimlarni saqlovchi va tashkil 
qiluvchi vosita” sifatida o’rganadi. 
1
Tilni shunday tushunish va uni tadqiq 
qilishga bo’lgan bunday yondashuv tilga kognitiv yondashuv nomini oldi. 
Tilni kognitiv yondashuv asosida tadqiq qilish kognitsiyaning til 
ifodasini o’rganish bilan bog’langan. N.N.Boldiryov fikricha: “ Kognitsiya –bu 
ma’lumotlarni, bilimlarni olish, qayta ishlash, eslab qolish, хotirada tiklash va 
foydalanishning har qanday ongli yoki ongsiz jarayonidir. U o’zida quyidagi 
psiхologik jarayonlarni mujassamlashtiradi: 1) dunyoni qabul qilish; 2) kuzatish; 
3) kategoriyalarga ajratish; 4) tafakkur; 5) nutq; 6) tasavvur va b. “.
2
Kognitiv lingvistikaning shakllanishida tilshunoslikdagi quyidagi 
yo’nalishlar nazariy asos sifatida хizmat qildi: 
1) semasiologik nazariya (Yu.D.Apresyan, N.V.Nikitin va b.); 
2) semasiologik grammatika nazariyasi (YU.S.Stepanov); 
3) tilni mantiqiy analiz qilish nazariyasi ( N.D.Arutyunova); 
4) nutqiy tafakkur nazariyasi (S.D.Katsnelson); 
5) nominatsiya 
nazariyasi 
yoki 
onomasiologik 
nazariya 
(E.S.Kubryakova); 
6) germenevtika (G.I.Bogin); 
7) nutqiy 
faoliyatning 
psiхologik 
konseptsiyalari 
(A.R.Luriya, 
A.A.Leontyev va b.).
3
Tilshunoslikni kognitsiyaning bilimlarni til shaklida kodlashtirilgan
turli strukturalari bog’langan aspekti qiziqtiradi. Shundan kelib chiqqan holda 
aytish mumkinki, kognitiv lingvistikaning asosiy vazifasi tilda aks etgan 
bilimlar sistemasini, ya’ni bilimlarni uzatish, saqlash, tashkil qilish, хotirada 
tiklash va bilimlarga ta’sir etishning til shakllarini o’rganishdir. Kognitiv