S. N. Yuldashev, X. M. Ibragimova, B. X. Fayziev mehnatni tashkil etish va

Jihozlardan foydalanishning yakka fotografiyasi. Mashina mehnatiga
asoslangan korxonalarning asosiy ishlab chiqarish sexlari va jarayonlarida
jihozlardan foydalanishning yakka fotografiyasi o’tkazilib, unda mashinalar ishi

---

108
kuzatiladi, mashinalarning asosiy ishlash vaqti va to’xtab turish holatlari o’rganiladi.
Bunday kuzatishdan olingan ma’lumotlar mashinalardan vaqt mobaynida qanday
foydalanilayotganini to’liq tavsiflaydi va vaqtning qaerda nobud bo’layotganini topib
olish imkonini beradi.
Bu kuzatuv ish vaqtini yakka fotografiyasiga o’xshab o’tkaziladi, faqat
mashinalarning ish unumiga bevosita ta’sir etadigan omillar o’rganiladi. Kuzatish
vaqtida kuzatuv mashinalarning to’xtab turish sabablarini yozib boradi, to’xtab
turishlarning davom etish vaqti kuzatuv varag’ida qayd etiladi, ko’p stanokli ishlarda
esa to’g’ri kelish tanaffuslari alohida ko’rsatiladi.
Kuzatuv natijasida olingan malumotlar asosida mashinaning vaqt balansi
tuzuladi. Buning uchun to’xtab turishlar sabablari bo’yicha va ish turiga ko’ra
guruhlanadi, indekslar bilan belgilanadi. Asosiy mashinaning ishlash va to’xtab
turishlar vaqtining jami aniqlanadi, jihozlarni to’xtashlari va foydali ish
koeffitsientlari aniqlanadi. Olingan ma’lumotlarni normativ ko’rsatkichlari bilan
taqqoslanadi, zoye ketgan vaqtlarni keltirib chiqargan sabablari aniqlanadi, ularni
bartaraf qilish tadbirlari belgilanadi.
Tajribali me’yorlovchi (kuzatuvchi) to’xtashlarning davom etish vaqti va
qaytarilishiga qarab bir vaqtning o’zida yonma-yon turgan bir necha mashinalarni
ishlashini kuzatishi mumkin.
Guruhli ish kunini fotografiya qilishning xususiyatlari. Ishlab chiqarish
uchastkalarida ommaviy tus olgan ish vaqti nobudgarchiligining sabablarini aniqlash
uchun bir guruh ishchilarning ish vaqti fotografiya qilinadi. Bunda bir vaqtning
o’zida bir necha (5-6 kishidan oshmasligi kerak.) ishchi ustidan kuzatuv olib boriladi,
ularning har biri o’z ish o’rnida alohida operatsiyalarni bajaradilar. Kuzatuvni
o’tkazish uchun kuzatuvchi oldindan belgilangan vaqt oralig’ida tegishli ish joylarini
ko’zdan kechiradi, kuzatuv varag’iga har bir ish o’rnida nimalar bo’layotganligini
shartli belgilar bilan yozib qo’yadi. Kuzatuv natijalarini tahlil qilish yakka
fotografiyaga o’xshab amalga oshiriladi. Ish vaqtidan foydalanish balansi har bir
kuzatiluvchi ishchi bo’yicha alohida tuziladi va guruh bo’yicha o’rtacha
ko’rsatkichlar aniqlanadi.

---

109
Mehnatni tashkil qilishning brigadali usulida, yani ishlab chiqarish jarayoni
yoki texnologik operatsiyani bajarish bir vaqtning o’zida bir necha kishining mehnat
qilishini taqozo qilganda brigadali ish kunini fotografiya kuzatuvi o’tkaziladi.
Kuzatuv yordamida har bir, brigada a’zolarining qay darajada bandligi, ular o’rtasida
mehnatning qanday taqsimlanganligi aniqlanadi. Kuzatuv natijalarini tahlil qilish
yakka va guruhli fotografiyaga o’xshab amalga oshiriladi: ish vaqtining haqiqiy va
normativ balansi brigada va alohida brigada a’zolari uchun tuziladi, ularning ish
vaqtidan o’rtacha foydalanish foizi va uning miqdorini oshirish asosida mehnat
unumdorligini o’stirish darajalari aniqlanadi, aniq xulosalar chiqariladi, chora-
tadbirlar belgilanib, ishlab chiqarishga joriy etiladi.