S. o r I f j o n o V elektromagnitizm
-§. Magnit maydonning tokli o‘tkazgichlarga ta’siri
Download 48 Kb. Pdf ko'rish
|
|
25-§. Magnit maydonning tokli o‘tkazgichlarga ta’siri M a g n it m a y d o n d a to k li o ‘tk a z g ic h d a g i h a r b ir z a ry ad li z a rra g a L o re n s k u c h i t a ’sir e ta d i. B u k u c h la r b ir-b irig a q o ‘sh ila d i v a b u tu n o ‘tk a z g ic h g a t a ’s ir e tu v c h i k u c h b o 'lib se z ila d i. B u k u c h n i a y rim z a r r a la m in g e m a s , b u tu n to k n in g x a r a k te ris tik a la ri o rq a li h i s o b la s h q u la y d ir. 0 ‘tk a z g ic h b irlik h a jm id a g i z a ry a d la r m iq d o ri p b o 'ls a v a u la r n in g ta rtib li h a ra k a t tezlig i v b o 'ls a , b irlik h a jm g a m a g n it t a ’s ir k u c h i F = p v * В = j * B b o 'la d i. B u tu n o 'tk a z g ic h g a t a ’s ir k u c h in i in te g ra l ta rz d a ifo d a la sh m u m k in : F = \ j * B d V (2 5 1 ) v 0 ‘tk a z g ic h in g ic h k a s im la rd a n ib o ra t b o ‘lg a n id a (2 6 .1 ) ifo d a d a q u y id a g i a lm a s h tir is h la r b a ja ra m iz : j d V = jS d l = I d l , b u y e rd a / o ‘tk a z g ic h n in g tu rli kesim larid a d o im iy b o 'la d ig a n to k k u ch i. U n d a : F = l j d 7 x B . (2 5 2 ) L C h e k l i u z u n l i k d a g i o ‘t k a z g i c h k e s m a s i g a b i r j i n s l i m a g n i t m ay d o n d a g i t a ’sir k u c h n in g m o d u li bu ifo d ag a m uv o fiq q u y id ag ich a b o 'la d i: v a b u k u c h n in g y o ‘n a lis h i m a g n it in d u k s iy a g a v a to k li k e s m a y o ‘n a lish ig a tik boM adi. F o rm u la d a g i a — m a g n it in d u k s iy a v a to k y o 'n a lis h i o ra sid a g i b u rc h a k d ir. Ik k ita to k li o ‘tk a z g ic h A m p e r ta jrib a la r id a g id e k p a ra lle l j o y la sh g a n boMsin. U la r n in g b irid a n 7 0 to k o q ib , ik k in c h i to k o q a y o tg a n s o h a d a В = /лр010 / 2 л г m a g n it in d u k s iy a h o s il q ilsin . B u m a y d o n n in g y o ‘n a lis h i ik k in c h i t o k y o ‘n a lis h ig a tik boM adi ( a = тс/ 2 ) v a ik k in c h i to k li o 'tk a z g ic h g a F = L m h i ( 1 6 Л ) 2 n r k u c h t a ’s ir e ta d i. A m p e r ta jrib a la rig a k o 'r a , to k la r b ir y o ‘n a lis h d a o q q a n d a b u k u c h to rtis h u v x a ra k te rig a eg a , to k la r tu rli y o ‘n a lis h d a o q s a , k u c h ita ris h u v x a ra k te rig a eg a (1 6 .2 - r a s m ) . M a g n it in d u k - siy a n i v a k u c h ifo d a s in i v e k to r ta rz d a y o z ib , t a ’sirla s h u v k u c h la rin in g b u n d a y y o 'n a lg a n lig in i m a te m a tik ta rz d a an iq lash m u m k in . S I x a lq a ro b ir lik la r s is te m a s id a to k k u c h in in g b irlig i a y n a n (1 6 .1 ) fo rm u la b ila n bogM iq. 0 ‘tk a z g ic h la r u z u n lig i va u la r n in g o ra s id a g i m a s o fa 1 m e tr boM ganida, u l a r o ra s id a g i t a ’sirla s h u v k u c h i 2-10_7iV boM ishi u c h u n o ‘tk a z g ic h la rd a g i to k k u c h i a y n a n b i r A m p e r boM ishi k erak . B u boM im dagi k u c h la m in g ifo d a la ri A m p e r k u c h i d eb a ta la d i. T a r ix a n L o re n s k u c h in in g ifo d a si A m p e r k u c h la r in in g ta h lili n a tija s id a a n iq la n g a n . L e k in L o re n s k u c h in i n isb iy lik n a z a riy a s id a h a m k e ltirib c h iq a r is h m u m k in , s h u n in g u c h u n b iz n in g b a y o n i- m iz d a d a stla b L o re n s k u ch i kiritildi. E le k tr to k li y o p iq k o n tu rg a t a ’s ir e tu v c h i k u c h n i h iso b la y lik . (2 5 .2 ) g a b in o a n k u c h F = l j d I x B (2 5 .4 ) L g a te n g . M a y d o n biijinsli boMsa, m a y d o n in d u k siy a sin i in te g ra ld a n ta s h q a r ig a c h iq a r is h m u m k in : F = I ^ § d I ^ x B = Q. (25.5) B ir jin s li b o M m ag an m a y d o n u c h u n b u k u c h n i k e y in ro q h is o b lay m iz. ELEKTROGMAGNIT INDUKSIYA 26-§. 0 ‘tkazgichlarda elektr maydon va toklarning induksiyalanishi. Elektromagnit induksiya qonuni Induksiyasi В bo‘lgan magnit maydonda /tokli L yopiq kontur harakatlanayotgan bo‘lsin. Konturdagi zaryadlar tok oqishi va konturning harakatlanishi tufayli harakatlanadi. Harakat tezligi v boMgan e zaryadga / = ev x В (26.1) Lorens kuchi ta’sir etadi. Bu kuchni zaryadga Ё = v x В (.26.2) kuchlanganlikka ega boMgan elektr maydon ta’siri sifatida tushunish mumkin. Butun yopiq konturda bu maydon E = j M (26 3) elektr yurituvchi kuch hosil qiladi, bu yerda d l yopiq konturning elementi. Magnit maydon ta’sirida hosil bo'lgan bunday elektr maydon induksion maydon deb ataladi, bunday elektr maydon hosil qiladigan elektr toklar induksion toklar deb ataladi. Elektrostatikada (26.3) ko'rinishdagi integral nolga teng edi va elektrostatik maydonning potensial xarakterini tavsiflar edi. Bu yerdagi integral noldan farqli ekanligi induksiya hodisasi bilan bogMiq elektr maydon magnit maydon kabi uyurmaviy ekanligini, uzluksiz ekanligini bildiradi. Induksiya hodisasida elektrostatik maydondan farq qiluvchi uyurmaviy elektr maydon vujudga keladi. Integral ostidagi ifodani hisoblaylik. Zaryadning elementar siljishi d r boMsa, tezligi v = d r / d t ga teng. Vektor ko'paytma, aralash ko'paytma (ilovaga qarang) xossalaridan foydalansak: E d i = v x B d l = d r x B d l / dt = -( d r x d i ) B / dt = - d a B / dt = - d 2Ф / dt, E = j>Edl= -d< X> /dt. / 2 6 4) l B u y e r d a й 2Ф m a g n it in d u k s iy a n in g da- = dr x dl e le m e n ta r y u z a o rq a li o q im i, d 0 e s a d 20 o q im n in g k o n tu r u z u n lig i b o ‘y ic h a in te g r a lid a n , 2 6 .1 -ra s m - d ag i y o p iq ta s m a s h a k lid a g i d S y u z a o rq a li m a g n it in d u k siy a o q im id a n iborat. S h u n d a y q ilib m a g n it m a y d o n d a g i tokli k o n tu r n in g h a r a k a tla n is h i tu fa y li k o n tu r d a E e le k tr y u r i tu v c h i k u c h in d u k s iy a la n a r e k a n . B u n d a k o n tu r ilg a rila n m a yoki a y la n m a h a ra k a tla n is h i, o ‘z sh aklin i o ‘z g a r ti r is h i m u m k in . 0 ‘t k a z g i c h v a z a r y a d la r q o ‘zg ‘alm asa L o re n s k u c h i h a m boM m aydi. K o n tu r h a ra k a tsiz b o 'ls a ( d r = 0 ) y u q o rid a g i f o r m u la la r d a d a = d r x d J = 0 b o 'l i b , e le k tr m a y d o n v a to k la r in d u k s iy a la n m a s lig i k erak . B u n d a m a g n it o q im В m a g n it in d u k s iy a n in g o 'z g a ris h i tu fa y li o 'z g a rs a , e le k tr m a y d o n in d u k s iy a la n a d im i, d e g a n sav o l t u g ‘ila d i. Nisbiylik prinsipi bu savolga ijobiy javob beradi. Q u y id a g i fik riy ta jrib a n i k o 'r ib c h iq a y lik . B ir jin s li b o 'lm a g a n m a y d o n d a tokli k o n tu r o 'z oM cham lari va sh ak lin i o ‘z g a rtirm a s d a n , ilg a rila n m a h a ra k a tla n is h i tu fay li £M nduksiyalangan b o 'ls in . Y o p iq k o n tu r d a e le k tr y u ritu v c h i k u c h t a ’s irid a to k o q q a n , jo u l issiq ligi a jra lib c h iq q a n , m a g n it m a y d o n e n e rg iy a si e le k tr m a y d o n e n e r - g iyasiga, s o ‘n g ra issiq lik k a a y la n ish i k u z a tilg a n boMsin. S h u h o d is a n i to k li k o n t u r ti n c h tu r g a n s is te m a d a k o ‘rib c h i qaylik. N isb iy lik p rin s ip ig a k o 'r a b u s is te m a d a h a m h o d is a la r x u d d i s h u n d a y r o ‘y b o ‘ris h i k e ra k , x u d d i s h u n d a y n a tija g a , in d u k s io n to k la rg a v a Jo u l issiq lig ig a o lib k e lish i k erak . B u s is te m a d a k o n tu r siljim a y d i ( d r = 0 ), m a g n it o q im n in g o 'z g a ris h i s irtn in g o 'z g a ris h i b ila n e m a s , m a g n it m a y d o n m a n b a in in g va b u tu n m a g n it m a y d o n n in g h a ra k a ti b ila n bogMiq. M a g n it o q im n in g m a g n it in d u k siy a o 'z g a r is h i h is o b ig a o 'z g a r is h i h a m e le k tr m a y d o n va e le k tr y u r i tu v c h i k u c h n i, e le k tr to k i v a J o u l issiq lig in i v u ju d g a k e ltira r e k a n . N is b iy lik p rin s ip i s h u n d a y x u lla sa g a k e ltird i. S h u n d a y q ilib , m a g n it m a y d o n m a n b a s in in g h a r a k a ti h a m , y o p iq k o n t u r h a r a k a ti h a m (2 6 .4 ) te n g la m a g a m u v o fiq e le k tr I ( I S yurituvchi kuchni vujudga keltirar ekan. Qo'zg'almas kontur uchun bu jarayon quyidagi xullasaga keltiradi: o'zgaruvchi magnit maydon elektr maydonni vujudga keltiradi. Bu fizik jarayon elektromagnit induksiya hodisasi deb ataladi va ingliz fizigi M.Faradey tajribalarida 1831-yilda kashf etilgan. Elektromagnit induksiya hodisasida hosil boMadigan induksiya toklarining yo'na- lishini aniqlovchi qoida 1833-yili E.Lens tomonidan ta’riflangan. Hodisaning (26.4) ko‘rinishdagi matematik ifodasini 1845-yili F.Neyman yaratgan. Faradey tajribalari umumta’lim maktablarining fizika darsliklarida ham, akademik litseylar va kasb hunar kollejlari fizika darsliklarida ham batafsil yoritilgani uchun, ularni bu yerda qayta takrorlamaymiz. Lens qoidasi induksiya hodisasi tufayli vujudga keladigan toklarni yo'nalishini aniqlash imkonini beradi. Unga ko'ra induksion toklarning yo'nalishi shunday boMadiki, ular o‘z magnit maydon- lari bilan magnit oqimning o‘zgarishiga to'sqinlik qiladi. Lens qoidasi ko‘plab tajribalarni natijasini umumlashtiradi va ko'plab tajribalarda tok yo'nalishini aniqlashga yordam beradi. Lens qoidasi elektromagnit induksiya qonunidagi minus ishora bilan va energiyaning saqlanish qonuni bilan bogMiq. Ko'pchilik adabiyotda elektromagnit induksiya hodisasi toMiq ravishda empirik asosga ega deb hisoblanadi. Bizning yuqoridagi bayonimiz bu qonunni klassik elektrodinamika usullari bilan Lorens kuchi va nisbiylik prinsipi haqidagi bilimlarga asosan keltirib chiqa rish mumkinligini ko'rsatadi. Nisbiylik nazariyasi elektrodinamika tenglamalarini 4 oMchovli vektorlar va tenzorlar bilan ifodalaydi. Ularga ko'ra magnit maydon uzluksizligi divB = 0 tenglama bilan ifodalanar ekan, bu tenglama bilan bir qatorda elektromagnit induksiya tenglamasi ham o'rinli boMishi kerak. E = ~ ^ (26-5) Elektromagnit induksiya (26.5) tenglamasi yordamida magnit maydonda spiralsimon trayektoriya bo'ylab harakatlanayotgan zaiyadli zarra magnit momenti pm = I S = const saqlanishi haqidagi masalaning (22-§, 22.7-formula) ikkinchi yechimini ko'rsataylik. M a g n i t m a y d o n v a q t b i l a n o ‘z g a r a y o t g a n b o ‘l s i n . I n d u k s iy a E = ф E d i = -d<& / dt q o n u n ig a k o ‘ra a y la n a b o 'y la b h a r a - L k a t la n a y o tg a n z a r r a g a u y u rm a v iy e l e k t r m a y d o n t a ’s i r e ta d i: i ( J r R d B . E = 2 я R E = - k R d B / d t , b u n d a n E = E m iq d o m m g z a r r a 2 at z a ry a d ig a k o ‘p a y tm a s i z a r r a n in g a y la n is h k in e tik e n e rg iy a s in i b ir ( 'N & d B ~ е л ~ж' T e n g lik n in g ikki mv d a v rd a g i o ‘z g a ris h in i b e ra d i: A —j V / ta r a f i n i a y la n is h d a v ri T g a b o 'l i b y u b o r a y lik . C h a p t a r a f d a AE, / 7 » dE, / dt, o ‘ng ta ra fd a ^ n R 2 = p ,„ ^ ~ h o s il q ila m iz : l a t dt d E L _ dB d t ' Pm dt ^ = Pm~ ^ t' ^ k i n c h i t o m o n d a n (2 2 .1 0 ) g a a s o s a n E L = p,„B, d E x d = — ( pmB) . Ikki natijani solishtirib, p m = const xulosaga kelam iz. E le k tro m a g n it in d u k siy a q o n u n i ta b ia td a g i p la z m a n in g m u h im x o s s a s in i tu s h u n tir is h im k o n in i b e r a d i. P la z m a io n la s h g a n m o d - d a d a n ib o ra t. P la z m a d a g i io n la r, e le k tr o n la r u n in g g ‘o y a t k a tta o ‘tk a z u v c h a n lig in i b elgilaydi, p la z m a n in g o ‘tk a z u v c h a n lig i с h a tto c h e k s iz k a tta d e b h is o b la n a d i. O m q o n u n ig a b in o a n : j = a E , Ё = ] / с 7 = 0. P la z m a d a e le k tr m a y d o n v a e le k tr y u ritu v c h i k u c h E = j>EdI = 0 n o l b o ‘la r e k a n , in d u k s iy a q o n u n in ig a a s o s a n p la z - l m a d a m a g n it in d u k siy a va in d u k siy a o q im i d o im iy b o ‘ladi: В = const, Ф = const. (26.6) B u n in g n a tija sid a p la z m a d a m o d d a v a m a g n i t m a y d o n n i n g o ‘z a r o b o g ‘I a n g a n , « m u z la g a n » h o l a t i v u ju d g a k e la d i. B iro n ta s h q i t a ’s ir ^ o s t i d a ( o q i m , g id r a v lik b o s i m , g ra v ita tsio n k u c h la r, inersiya) p la z m a d a g i m o d d a s iljir e k a n , o ‘z i ’ 26.2-ram. b ila n m a g n it in d u k siy a c h iz iq la rin i h a m to rtib k e ta d i (2 6 .2 -ra sm ). M ag n it induksiya ch iziq larin in g siljishi ularga bogMangan m o d d a n in g — p la z m a n in g h a m siljish ig a o lib k elad i. P la z m a n in g b u x o ssa la ri kosm ik elek tro d in a m ik a fa n id a, tabiatd ag i h odisalarn i tu sh u n tirish d a m u h im a h a m iy a tg a ega. P la z m a v a m a g n it m a y d o n n in g o ‘z a ro « m u z la g a n » , y o p is h g a n h o la ti p la z m a o ‘tk a z u v c h a n lig i c h e k li e k a n lig i tu fa y li b u z ilis h i m u m k in . P la z m a u c h u n y u q o rid a g i m u lo h a z a la r va (2 6 .6 ) n a tija o ‘ta o 'tk a z g ic h la r u c h u n h a m o ‘rin lid ir. E le k tro m a g n it in d u k siy a q o n u n ig a aso sa n m a g n it ja ra y o n la rd a e n e rg iy a n i s a q la n is h i k ey in g i boM im da k o ‘rilad i. Savol va masalalar 26.1. Induksiya so'zining lug‘atiy m a’nosi nima? 26.2. Elektrom agnit induksiya qonunining fizik m a’nosi qanday? 26.3. Stoks qoidasi nim ani ifodalaydi? 26.4. Induksion elektr m aydonning elektrostatik m ay d o n d an farqi nimada? 26.5. 0 ‘tkazgichdan yasalgan halqa ipgaosib qo'yilgan. Halqaga magnit yaqinlashtirilsa, ular qanday t a ’sirlashadi? M agnit uzoqlashtirilsa-chi? Halqaning elektr qarshiligi b unda qanday ahamiyatga ega? 26.6. Stol sirtida o ‘ta o 'tk azg ich d an yasalgan halqa yotibti. U nga doim iy m agnitni yaqinlashtirganda qanday hodisa kuzatilishi m um kin? 26.7. 0 ‘tkazgichdan yasalgan halqa doimiy tezlik bilan aylantirilganda, undagi m agnit oqim Ф(Г) = O 0 cos(ffl/) q o n u n b o ‘yicha o ‘zgarm oqda. Vujudga kelayotgan E Y uK va tok kuchini hisoblang. H alqaning elektr qarshiligi R. 26.8. 0 ‘tkazgichdan yasalgan halqa burilganda undagi m agnit oqim Ф0 dan nolgacha kam aygan. H alqaga ballistik g alv an o m etr u lan g an , u halqadan o 'tg a n zaryad im pulsini oMchaydi. H alqaning elek tr qarshiligi R b o 'lsa , g a lv a n o m e tr q an d a y zary ad im pulsini k o ‘rsatishi k u tilad i? Bu jarayonni m agnit oqim va m agnit induksiyani oMchash u chun qoMlash m um kinm i? Y e c h im . G a l v a n o m e t r d a n o ‘tg a n z a r y a d n i h i s o b la y m iz : x . ac ✓ , , \ q = j Idt = — j ------ \d t = - ( Ф х - Ф 0) / Л = Ф 0 / Л. D em ak galvano- o R о v dt ) m etr ko‘rsatkichiga qarab xalqadagi m agnit oqim ni va В = Ф / S m agnit induksiyani o ‘lchash m um kin ekan. 26.9. H arbiy m ashinada ikkita bir m etrlik a n te n n n a la r o 'rn atilg a n . U la rd a n b irinchisi tik, ikkinchisi avtom obil b o 'y la b g o riz o n ta l o ‘rn a - tilgan. M ash in a 72 k m ,/so a t tezlikda y u rg a n d a g o rizo n ta l a n te n n a d a 0 .3 w K d o im iy k u c h la n ish oM changan. T ik o ‘rn a tilg an a n te n n a d a g i ku ch lan ish av to m o b iln in g h a ra k a t y o ‘nalishiga bogMiq boMib, n o ld a n gacha boMgan. Bu oMchovlarga qarab Yerning m agnit m aydonini hisob lang. B u m a y d o n q a n d a y y o ‘nalg an ? A vtom o bil q an d a y y o ‘n alish d a harakatlanganda vertikal a n ten n a d a kuchlanish boMmagan? 26.10. R = 0. \m radiusli silindr o ‘qi b o ‘ylab y o ‘nalgan m agnit m aydon in d u k s iy a s i c h iz iq li q o n u n b o ‘y ic h a o s h ib b o rm o q d a : В = p t, P = 10~3r / s S ilindr o 'q id a n r = 0,05 m m asofadagi n u q tad a elek tr m aydon kuchlanganligini toping. 27-§. Magnit maydon energiyasi Elektromagnit induksiya hodisasini yana bir marta ko‘rib chiqaylik. Induksiya qonuni E = - d < b /d t hadlarini tenglamaning bir tarafiga o'tkazib, I d t ga ko‘paytiraylik: / Е Л + Л / Ф = 0. (27.1) Bu yerda dA = lE d t — elektr kuchlaming bajargan ishini, I d § — magnit kuchlaming bajargan ishi, Id ф magnit maydondagi toklar energiyasining o'zgarishidir. (2 7 .1 ) ifoda magnit maydondagi tokli kontur uchun energiya ning saqlanish qonunini ifodalaydi. Unga ko'ra induksiya elektr maydonining bajargan ishi magnit energiyaning kamayishi hisobiga ro‘y beradi. Tok yo‘nalishi induksiya EYuK yo‘nalishiga teskari boMganida ( E / < 0 ) magnit energiya ortadi, toklarning energiyasi magnit maydon energiyasiga aylanadi. Shunday qilib magnit jarayonlardagi energiyaning saqlanish qonuni elektromagnit induksiya qonuni, jumladan Lens qoidasiga aloqador minus ishora bilan chambarchas bogMiq ekan. (2 7 .1 ) munosabatga ko‘ra, tokli konturning tashqi magnit maydondagi energiyasining o‘zgarishi k o 'p a y tm a b ila n ifo d a la n a d i. M a g n it m a y d o n fa q a t k o ‘rila y o tg a n k o n tu rd a g i a y la n m a to k ta ra fid a n h o sil q ilin a y o tg a n boMsin. M a g n it m a y d o n te n g la m a la rig a k o ‘r a m a g n it in d u k siy a to k k a m u ta n o sib d ir, d e m a k in d u k siy a o q im i h a m to k k u c h ig a m u ta n o sib d ir: Ф = L I . (27.3) B u y e r d a L — in d u k tiv lik , to k k u c h ig a b o g ‘liq b o ‘lm a g a n , to k li k o n tu m i x arak terlo v ch i k o effitsiy en t. Ф ifo d a sin i (27.2) g a q o ‘ysak: d W = L I d l = d ( L I 2 / 2). (27.4) B u te n g la m a d a n to k li k o n tu r n in g m a g n it m a y d o n i e n e rg iy a s in i to p a m iz : W = L I 2 / 2 = / Ф / 2 . (27.5) T o p ilg a n fo rm u la z a ry a d la n g a n k o n d e n s a to r energ iy asi W = qU / 2 fo rm u la sig a o ‘xshaydi. T o k la r fa z o d a c h e k la n m a g a n m a g n it m a y d o n h o sil q ila d i. B u n d a y m u ra k k a b v a u lk a n h a jm d a g i m a y d o n n in g e n e rg iy a s i u c h u n e ffe k tiv fo r m u la to p ild i. B u fo rm u la z a ry a d la n g a n jis m , y oki z a ry a d la n g a n k o n d e n s a to r e n e rg iy a sin in g fo rm u la sig a o 'x s h a b k e ta d i. T o k o q a y o tg a n k o n tu rn in g sh a k li va oM ch am lari h a q id a g i m a ’lu m o t, m a g n it m a y d o n n in g o M ch am lari va fa z o d a g i ta q s im o ti h a q id a g i m a ’lu m o tla r L in d u k tiv lik to m o n id a n effek tiv ra v is h d a hisobga o linadi. Induktivlik ay rim hollarda hisoblab topilishi m u m k in , h is o b la s h n in g ilo ji b o M m ag an m u ra k k a b z a n jir la r d a ta jr ib a d a o M ch an ish i m u m k in . Ik k ita to k li k o n tu rla r s is te m a s id a g i e n e rg iy a n i h iso b la y lik . K o n tu rla r d a g i to k la r /, va I 2 boM sin. B irin c h i k o n tu rd a g i m a g n it o q im n i o 'z id a g i /, to k v a ik k in c h i k o n tu rd a g i I 2 to k h o s il q ila d i, s h u n g a m o s ra v ish d a m a g n it o q im n i Ф, = Ф ,, + Ф 1 2 = /-),/, + L\2I 2 d e b ifo d a la s h m u m k in . I k k in c h i k o n tu rd a g i m a g n it o q im n i o ‘z id a g i I 2 to k va b irin c h i k o n tu rd a g i /, to k h o s il q ila d i, d e m a k : Ф 2 = ф 21 + ф 22 = Z j,/, +122-^2- £ ц v a ^ 2 2 l a r i n d u k t i v l i k , y o k i o ‘zin d u k siy a k oeffitsiyenti d e b atalsa , L n va L 2i la r to kli k o n tu rla rn i o ‘z a ro in d u k tiv lig i d eb a ta la d i. M a g n it o q im la r y o rd a m id a tokli k o n tu rla m in g m a g n it m a y d o n d ag i e n e rg iy a s in i to p a m iz (2 7 .2 g a o ‘x s h a s h ): d W = /|^/Ф | + I-^dQ 2 = I ~ \ \l \d l { + \ d l 2 + I* 22^2^12 Л / 2 E W * V'.* B u n d a n to k li k o n tu r la m in g m a g n i t m a y d o n d a g i e n e r g iy a s in i to p a m iz : (27.6) B u ifo d a n i b ir k o n tu r g a h a m , b ir n e c h a k o n tu rg a h a m q o ‘lla s h m u m k in . T o p ilg a n ifo d a g a k o ‘ra / k o n tu rn in g к k o n tu r b ila n t a ’s irla s h u v e n e rg iy a si Цк1 ^ к / 2 g a te n g , к k o n t u r n i n g / k o n tu r b ila n t a ’s ir la sh u v e n e rg iy a si LkiI j I k / 2 . B u e n e rg iy a la r k o n tu rla m i ju d a u z o q m a so fa d a n y a q in la s h tirish ja ra y o n id a v u ju d g a "kelgan d eb h is o b la s h m u m k in . N y u to n n in g u c h in c h i q o n u n ig a b in o a n k o n tu r la m in g t a ’s irla sh u v k u c h la r i te n g boM gani u c h u n , v u ju d g a k e lg a n t a ’s ir la s h u v e n e r g iy a la r i h a m te n g b o M ish i k e r a k , b u n d a n o ‘z a r o in d u k tiv lik la rn in g h a m Lik = Lki te n g lig i k elib c h iq a d i. M a g n it m a y d o n e n e rg iy a s in i (2 7 .5 ) fo rm u la g a a s o s a n h i s o b laylik. T o k k u c h in i toMiq to k q o n u n ig a a s o s a n ifodalaylik: I = \ H d J , (2 7 7 ) m a g n it o q im n i h a m in te g ra l s h a k ld a ifo d ala y lik : ° = J BdS. ( 2 7 . 8 ) U n d a: 5 W = U \ { B d S ) ( H d l ) . (27.9) S L B u y e rd a В v a H v e k to rla r b i r - b i r ig a p a ra lle ld ir. I n te g r a ln i h is o b la s h u c h u n s h u n d a y egri c h iz iq li k o o r d in a ta o ‘q la rin i k ir i- taylikki, u lar m a g n it vektorlar b o ‘ylab y o 'n a ls in , d l h a m , d S h a m m a g n it m a y d o n v ek to rla rig a p arallel boM sin. B u n d a y u su ln i m a g n it q u v u rla r m e to d i d e b a ta la d i. U n d a : [B d S ){H d l) = BHdSdl = BHdV, г лг/ в н т Н 2 В 2 Ж - J ^ K , (2 7 . 10) B u y e rd a wB — m a g n it m a y d o n e n e rg iy a sin in g z ic h lig i, m a g n it m a y d o n in in g in d u k s iy a В v a k u c h la n g a n lik H d a n k e y in g i u c h in c h i m u h i m x a r a k te r is tik a s id ir . B u ifo d a e le k tr m a y d o n e n e ig iy a s in in g z ic h lig i wE = E D / 2 ifo d asig a o ‘x sh a b k e ta d i. Savol va masalalar 27.1. M agn it m aydondagi tokli o ‘tkazgich u c h u n energiyaning saqlanish qon u n in i yozing. 27.2. Induktivlik va o ‘zaro induktivlik deb nimaga aytiladi? 27.3. Tokli konturning m agnit m aydondagi energiyasi nim aga teng? 27.4. Tokli konturlam ing m agnit energiyasi nim aga teng? 27.5. M agnit maydon energiya zichligi nimaga teng? 27.6. T oroid m agnit m aydon energiyasi va induktivligi nim aga teng? T o ro id d a g i m a g n it o q im n im ag a teng? Ja v o b : W = ££0n2V I 2 / 2 , L = ££0n2V, Download 48 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|