S. T. Turg'unov, L. A. Maqsudova, H. M. Tojiboyeva, G. M. Nazirova, M. A. Umaraliyeva pedagogik jarayonlarni

Milliy-hududiy yondashuv. Ta'lim muassasalarini 
mintaqalashtirish jarayonlari turli xil tizimlar va tizimosti 
bo'g'inlar o'rtasidagi o'zaro munosabatlaming sezilarli 
darajada 
o'zgarishiga 
sabab 
bo'lmoqda. 
Boshqaruv 
qarorlarining mazmun va mohiyati turli xil darajada 
belgilanmoqda: 
davlat, 
hududiy, 
shahar, 
tuman 
va 
muassasalar miqyosida. Bugungi kundagi tizimning awalgi 
tizimdan asosiy farqlaridan, afzalliklaridan biri ta'limning 
demokratlashuvi - ta'lim va tarbiya uslublarini tanlashda 
o'quv 
yurtlari 
mustaqilligining 
kengayishi, 
ta'limni 
boshqarishning 
davlat-jamiyat 
tizimiga 
o'tilishidadir. 
Shundan kelib chiqib, pedagogik jarayonlarni boshqarishda 
sub'yektlar 
mustaqil 
qarorlar 
qabul 
qilish, 
ta'lim 
muassasasining mustaqil siyosatini olib borish, taktika va 
strategiyani 
mustaqil 
belgilash, 
hududiy 
va 
boshqa 
rivojlanish dasturlarini ishlab chiqish imkoniyatlariga ega.
Moyillik - bu anglab yetilmagan qobiliyatdir. O'z 
qobiliyatlarini anglab yetish ma'lum bir faoliyat turiga
90

---

qiziqishni keskin orttiradi va shaxsning ijodiy faoliyat 
ko'rsatishi uchun ma'lum imkoniyatlami yaratadi.
Motivlashtirish - bu ma'lum ehtiyojlardan kelib chiqib, 
kishilar faoliyatini psixologik ta'sir etish yo'llari bilan 
maqsadga muvofiq yo'naltirishdir.
Pedagogik jarayonlarda davlat va jamiyat, shaxs, fan va 
ishlab 
chiqarish 
ehtiyojlaridan 
kelib 
chiqqan 
holda 
sub'yektlarning 
xatti-harakatiarini, 
faoliyatini
muvofiqlashtirish, 
erishish 
zarur 
bo'lgan 
maqsadlar 
yo'nalishida 
professor-o'qituvchilar 
va 
o'quvchi- 
talabalaming 
hamkorlikdagi 
faoHyatini 
tashkil 
etish, 
ulaming faolligini rivojlantirish samaradorligi ko'p jihatdan 
motivlashtirishga bog'liq bo'ladi.
Ta'lim muassasalarida tashkil etiladigan pedagogik 
jarayonlarda qulay ta'limiy muhitni shakllantirish uchun 
zaruriy 
shart-sharoitlami 
yaratishda 
sub'yektlarning 
ehtiyojlari va imkoniyatlarini o'rganish asosida ulaming 
faoHyatini takomillashtirish va rivojlantirish zarur bo'lib, 
mazkur jarayonda motivlashtirish o'ziga xos ahamiyat kasb 
etadi.
Pedagogik jarayonlami tashkil etish va boshqarishda 
motivlashtirish tashabbuslami ishlab chiqish va tahlil qilish 
uchun shart-sharoitlar yaratish, sub'yektlarning faoliyatini 
muvofiqlashtirish, ijtimoiy amaliyot va ta'lim ehtiyojlaridan 
kelib chiqqan holda natijalaming samaradorligini tahlil 
qilishni hamkorlikda tashkil etish, o'quvchi-talabalarda o'quv 
motivlarini shakllantirish orqali amalga oshiriladi.
Muammo - har qanday tizimda mavjud va zarur 
bo'lgan holatdan chetga chiqishni tavsiflovchi vaziyat 
(voqelikni)ni anglatadi.
Muvofiqlashtirilgan 
yondashuv. 
Pedagogik 
jarayonlar samaradorligini oshirish, ko'zlangan maqsadga 
erishishda sub'yektlar faolligini ta'minlashga jalb etiladigan 
sarf-xarajatlaming me'yordan ortmasligini ta'minlovchi, 
sub'yektlarning imkoniyati, 
qobiliyati va boshlang'ich
91

---

tushunchalariga 
hamda 
mavjud 
vaziyatlar va 
shart- 
sharoitlarga mos keluvchi, eng qulay bo'lgan hamda 
pedagogik jarayon va uning tarkibiy tuzilishini qayta tashkil 
eta oladigan tizimni vujudga keltirish muvofiqlashtirilgan 
yondashuvni joriy etishdir.
Muvofiqlashtirilgan yondashuvni 
amaliyotga tatbiq 
etilishi natyasida sub'yektlaming faolligini hamda pedagogik 
jarayon samaradorligini ta'minlash uchun sarf etiladigan 
mehnat 
va 
vaqt 
tejaladi, 
shuningdek, 
pedagogik 
jarayonlarda bir tomonlamalilik (sub'yekt sifatida faqat 
o'qituvchining o'zi faoliyat ko'rsatishi) bartaraf etiladi.