S. Y. Is kamov

Jihoz va materiallar: reaktivlar spirt va azot kislotali aralashmasi 
(4 qism etil yoki metil spiitiga 1 qism azot kislotasi qo‘shiladi uning 
solishtirma og'irligi - 1,4) 1,25% eritiladi. Meva-sabzavot namunalari, 
kolbalar, spirt, azot kislotasi, suv hammomi, stakan, tigel, paxta, 
filtT 
qog‘oz, ishqor eritmasi, elektr plita, analitik torozi.
0 (zlashtirish uchun sayollar
1. Meva-sabzavotlar tarkibidagi kletchatka va kraxmal qanday 
aliamiyatga ega?
2. Kraxmal miqdori qanday aniqlanadi?
3. .Kraxmal xalq xo‘jaligida qanday maqsadlarda ishlatiladi?
4. Kletchatka va kraxmal miqdori mahsulot sifatiga qanday ta’sir 
ko‘rsatadi.

---

9-ish. Kartoshka tarkibidagi kraxmal miqdorini tugmakiarnmg 
solishtirma og‘irligi bo‘yicha aniqlash
Darsning maqsadi: kartoshka tarkibidagi kraxmal miqdoxini 
tugunaklaming solishtirma og‘irligi bo'yicha aniqlashni o‘rganish.
Qayta ishlanadigan texnik kartoshka navlari uchun kraxmal 
miqdori hal qiluvchi omil b o ‘lib xizmat qiladi, chunki bu yerda 
faqatgina hosildorilikni emas, balki gektaridan qancha kraxmal 
yig‘ilishini ham aniq bilish kerak.
Ishlash tartibi: kraxmal miqdorini aniq bilish uchun uni gidroliz 
yo‘li bilan invert shakarga aylantiriladi, shakami esa kimyoviy yo‘l 
bilan miqdori aniqlanadi.
Dala sharotida esa kraxmal miqdorini tuganaklaming solishtirma 
og'irligi b o ‘yicha aniqlanadi. Bu usul juda qulay va aniq hisoblanadi. 
Buning uchun kartoshka tuganaklari avval havoda, so‘ng suvda 
tortiladi (Andmed qonuni bo‘yicha).
Bizga ma’lumki, kartoshka tugunagining asosiy qismini, y a’ni 
5,7-5,9% kraxmal tashkil qiladi, shundan shakar qismi 1,5%.
Bimi aniqlash uchun olim Zaarening maxsus jadvaliga qarab, 
Xarbakov usuli ishlab chiqilgan. Buning uchun stolning bir burcha- 
giga taxta qo'yiladi, u stol chetidan chiqib turishi kerak. Stolga torozi 
qo'yilib, unga sim bog‘lanadi va savat osiladi. Savat temirdan 
yasalgan bo‘lib, suvli idish ichiga tushiriladi va tarozi shu holatda 
muvozanatga keltiriladi. Tarozining ikkinchi pallasiga 5,2 yoki 1 kg 
tosh qo'yiladi ulami kartoshka tugunaklari bilan tenglashtiriladi. 
Tugunaklar mayda bo‘Isa, shunchalik kam namuna olinadi. Masalan, 
juda yirik kartoshka bo‘lsa 5 kg, o ‘rta hoi tugunaklarda 2 kg va mayda 
tugunaklardan 1 kg namuna olinadi. Key in savat suvdan olinadi va 
unga tortilgan kartoshka joylanadi va suvga yana botiriladi.
Tarozi muvozanatini yo‘qotadi, buni to‘g‘rilash uchun albatta 
ortiqcha toslilar olib tashlanadi, chunki suvda kartoshka tugunagi 
yengillashadi. Kraxmal miqdori Zaare jadvaUga qarab aniqlanadi.
Tajribada qo‘llaniladigan suvning harorati 17,5°S atrofida b o lish i 
kerak. Yuqori haroratli yoki sovuq suvda tajriba xatohgi ortib ketadi.