S. Y. Is kamov

S
32-rasm. SESH-3M elektr quritish javoai:
A-umumiy ko‘rmishi; B-kesimi. 1-korpus; 2-aylanma stol; 3- 
eshikcha; 4-elektr isitgich; 5-kontaktli tennometr; 6-shturval; 7-signal
lampochkasi.
Byukslar 40 daqiqadan keyin tigel qisqichi bilan olinadi, 
qopqoqlari yopiladi va 10-15 daqiqaga eksikatorga sovutish uchun 
qo'yiladi. Javotmi toldirish va bo'shatishda buraladigan stol shturval 
yordamida boshqariladi. Sovutilgandan keyin har bir namunachali 
byuks 0,01 aniqlikda tortiladi va quritishdan oldingi va keyingi 
og'irliklari farqiga qarab yo‘qolgan namlik aniqlanadi. Namlik 
quyidagi formula orqali hisoblanadi:
bu yerda: 
X — don namligi,%;
A - quritguncha namunacha og‘irligi, gr; 
a - quritgandan keyingi namunacha og‘irhgi, gr.
Don namligi olingan namunacha og‘irligiga qarab foizda ifo- 
dalanadi. Namunacha 5 grligida u bugMar.gan namni (quritilgani-dan 
keyin) 20 ga k o ‘paytirilgan miqdoriga teng.
Ikki parallel aniqlash dan о'rtacha arifinetik hisob olinadi va bu 
natija 0,01 aniqlikda ishchi daftariga yoziladi. Ikki parallel aniqlash 
o‘rtasidagi farq 0,25% dan oshmasligi kerak.
Dastlabki quritishdan keyin namlikni aniqlash. Don tarkibida 
namlik 18% dan ortiq bo‘lgan hollarda, namlikni aniqlash ikki yo‘l
A

---

bilan, ya’ni dastlab quritib amalga oshiriladi.
Dastlabki quritish uchun texnik torozilarda 20 gr don tortilib 8-10 
sm diametrli yuza idishga joylanadi va quritish javonida 105 
haroratda 30 daqiqa davomida biroz quritiladi. Shu vaqt o'tgandan 
keyin idish javondan olinadi, ochiq holatda sovutiladi va 0,01 
aniqlikda tortiladi. 
So'ngra 
don 
tegirmonchada (DAST 
da 
belgilanganidek kattalikda) yanchiladi va har bin 5 gr dan ikki 
namunacha tortiladi. Quritish javonida namunalar 130° haroratda 40 
daqiqa quritiladi. Dondagi namlik hisobini aniqlash quyidagi 
formulada amalga oshiriladi:
X =100-(Sch)
bu yerda: 
X - don namligi (%);
S - quritilgandan keyingi maydalanmagan 20 gr og‘irlikdagi don;
ch - dastlabki quritilgan va quritilgandan keyingi maydalangan 5 
gr don oglrligi.
Ushbu formula quyidagicha yechiladi. Dastlabki quritilgan va 
maydalangan 5 gr donni quritish natijasida nam (5-ch) lik bug‘lanadi. 
Dastlabki quritilgan donning hamma namunadan (S) esa:
C - ( 5 - 4 )
5
Quritilgunicha 20 gr nam donda namlik mavjud.
(20- С ) + С - ( 5 - г) y o l f j
„ _ ( 2 0 - C )
_
5 
5
Namlikni umumiy miqdorini foizda quyidagi formula orqali 
yechiladi:
2 0 - - - — = 1 0 0 -С -ч )
5 20
Namlikni har biri 5 gr namunada alohida hisoblanadi. Namlik 
foizi esa ikki aniqlaslming o ‘rtacha arifmetik m a’lumotiardan 0,1 
aniqlikkacha ko‘rsatiladi. Ikkala parallel aniqlash o‘rtasidagi farq
0,25% dan oshmasligi kerak.
Misol, agar quritilgandan keyin 20 gr namimadagi maydalan­
magan don oglrligi 17,82 gr, maydalangan donning 5 gr namunachani 
batamom quritilgandan keyingi og‘irligi (ch) 4,35 gr teng bo Isa, 
namlik foizi formula bo‘yicha quyidagiga teng boladi:
100-(17,82-4,35)=100-77,52=22,48%
So‘tali makkajo ‘ xorilaming namligini aniqlash. 
So‘tali 
makkajo‘xorilaming namligini alohida don va negizida aniqlanadi.
Ombor maydonchalarida, shuningdek vagon, avtomashina yoki

---

aravalarda keltirilgan va saqlanayotgan so‘talarning namligin aniqlash 
uchun, dastlabki namunadan (100 so‘ta) har 30-sini, y a’ni bor y o ‘g ‘i 
uchtasi olinadi. Ular mutlaqo sog'lom bo'lishi shart.
Omborga avtomashinalarda kun davomida qismlarga bo‘lib olib 
kslingan bir turh to ‘plamning namligini aniqlash uchun о ‘rtacha 
kunlik namuna quyidagi tarzda tuziladi. Har bir avtomashina yoki 
aravadan olinadigan uchta sog‘lom so‘ta namunasi sindirilib, 50 gr 
don olinadi va po‘kak bilan zich yopiladigan shisha bonkaga joyla- 
nadi. Olingan о ‘rtacha kunlik namunadan 50 gr namunacha ajratiladi 
va don namligini aniqlash amalga oshiriladi.
Makkajo‘xori negizining namligini aniqlash uchun ham о ‘rtacha 
sutkali namuna tuziladi. M akk aj о ‘ xorining har bir so‘tasidan 
ajratilgan negizidan bo'lakcha kesib ohnadi va uni zich yopiladigan 
shisha idishga joylab saqlanadi. Tuzilgan o ‘rtacha sutkali 50 gr 
og‘irlikdagi bo'lakchalardan namunalar ajratiladi, ular kichik 
qismlarga bo'iinadi, har biri 5 gr dan ikkita namunacha olinadi va 
quritiladi.
Don namligini aniqlash uchun so‘talar qo‘lda yoki laboratoriya 
sidirgichi yordamida sidiriladi va olingan dondan 50 gr o ‘rtacha 
namuna ajratiladi. So‘ngra don yanchiladi, qopqoqli bonkaga joy- 
lanadi, keyin undan har biri 5 gr dan ikkita namuna olinadi. Ulaming 
namligi 18% dan ortiqcha bo‘Isa, undagi namlik dastlabki quritishdan 
keyin aniqlanadi.