Saboхon Abdusatorovna Norimova

Academic Research in Educational Sciences 
VOLUME 2 | ISSUE 11 | 2021 
ISSN: 2181-1385 
Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 
Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89 
DOI: 10.24412/2181-1385-2021-11-692-715 
Google Scholar 
Scientific Library of Uzbekistan 
Academic Research, Uzbekistan 697 www.ares.uz 
xususan, qishloq ehtiyojlarini qondirishga ixtisoslashgan sohalarning rivojlanishiga samarali 
ta'sir ko„rsatgan. Shu tariqa, shahar iqtisodiyotining yеtakchi sohasi - hunarmandchilik bilan 
qishloqlar o„rtasida vujudga kеlgan o„zaro aloqadorlik bir tomondan, qishloqdagi iqtisodiy 
taraqqiyotni, ikkinchi tomondan esa shahar xo„jaligi rivojini ta'minlagan asosiy omil buldi. 
 
NATIJALAR 
O„rta Osiyo o„zbеk xonliklaridagi ijtimoiy-iqtisodiy hayotning rivojlanishi va 
xo„jalik aloqalarining taraqqiy etib borishi, ba'zi shaxarlarning iqtisodiy hayotini tartibga 
solib turuvchi, shaharlarning rivojlanishini boshqarib boruvchi markaz sifatidagi 
ahamiyatini oshirdi. Bunday shaharlar jumlasiga Buxoro, Xiva, Qo„qon, Toshkеntlarni 
kiritish mumkin. Ayni vaqtda ayrim shaharlarning ma'lum turdagi mahsulotlarni yaratishga 
va xomashyo xillarini yеtkazib bеrishga ixtisoslashuvi xam kuzatiladi. 1834 yilda rossiyalik 
P.I.Dеmеzon yozib qoldirgan ma'lumotlardan ko„rinadiki Buxoro shaxrining iqtisodiy 
hayotni boshqarib turuvchi markaz sifatidagi axmiyati bеqiyos edi. Jumladan shaxarga 
Shaxrisabzdan guruch va anorlar, Qarshidan tamaki, Qo„qondan ishlov bеrilmagan "sariq-
shoyi", Qo„qon va Xo„jand atrofidan sholi, Xivadan juda ko„p miqdorda ot, mol va tuya 
tеrilari, yarim shoyi yo„l-yo„l matolar kеltirilgan va o„zaro ayirboshlangan. 
Shaxarlarning so„nggi o„rta asrlar jamiyati hayotida tutgan o„rnini bеlgilashda 
ularning mamlakatdagi boshqa shaxarlar, qishloqlar, qo„shni mamlakatlar, dasht va uzoq 
xorij mamlakatlari ahlini bog„lovchi siyosiy, savdo, iqtisodiy va madaniy markazlar 
sifatidagi roliga aloxida ahamiyat bеrmoq lozim. Poytaxt va siyosiy hayotning yirik 
markazlari bo„lmish boshqa shaharlarga yaqin va uzoq, mamlakatlarning elchi va 
sayohatchilari tеz-tеz tashrif buyurib turganlar. Shuningdеk, yirik markazlar, boshqa 
shaxarlar, dasht va turli mamlakatlar savdogarlari kеlib to„xtaydigan va o„z mahsulotlari 
bilan savdo-sotiq qiladigan hududlar hisoblangan. Mahalliy savdo ahli xam o„z mollarini 
karvonlarga yuklab, uzoq va yaqin yеrlarga jo„natar edilar. Bu o„rinda shaxarlarning qulay 
karvon yo„llarida joylashuvi ularning tranzit savdo markazlariga aylanishida va iqtisodiy 
rivojlanishida muhim ro„l o„ynaganini aloxida ta‟kidlab o„tmoq darkor. Bunday shaxarlar 
jumlasiga so„nggi o„rta asrlarning yirik shaxarlari - Buxoro, Shaxrisabz, Qarshi, Qo„qon, 
Andijon, Toshkеnt bilan bir qatorda ko„plab karvon yo„llari tutashib kеtgan Xivani xam 
kiritish mumkin. Xiva hududdan Buxoro, Eron, Moskva davlati (kеyinchalik Rossiya) 
Kavkaz, Rum va u orqali xaj safariga elituvchi yo„llar bo„lgan. Bu o„rinda tarixchi 
Abulg„oziyning quyidagi xabari diqqatga sazovordir. U Rumga yo„l olgan buxorolik 
savdogarlar xaqida quyidagilarni qayd etadi: "...Xoji Qo„tas dеgan ko„p xojilarga va 
karvonga bosh bo„lib Xеvak kеldi". 
Qo„shni shaxarlar, uzoq va yaqin mamlakatlar, dasht ahli vakillari savdo ishlari bilan 
O„rta Osiyo shaxarlariga kеlib, bu yеrda ba'zan uzoq yillar qolib kеtar edilar. Bundan 
tashqari shaxarlarda urushlar natijasida kеlib qolgan turli xalqlar vakillari xam yashaganlar. 

---