Sabzavot ekinlarining botanik ta’rifi va morfologik tuzilishi, sabzavot ekinlarining biologik hususiyatlari

Amaliy mashg’ulot. Qovoqdosh sabzavot ekinlari navlari bilan tanishish.


Ishdan maqsad: Talabalarga Respublikamizda tumanlashtirilgan bodring va sabzavot qovoqchalarining navlarini morfologik tuzilishlari va bir navni ikkinchi navdan farqini o‘rgatishdir. SHu asosda talabalar bodring va sabzavot qovoqchalarini morfologik belgilarini o‘rganish va tasvirni chizish hamda navlarini ta’riflashi kerak.
Materiallar va jixozlar: Tumanlashtirilgan bodring va sabzavot qovoqchalari navining mevasi, urug’lari, mevasi kanservasi, navlarning katalogi, chizg’ichlar, osh pichoqlar, lupa.
Asosiy tushunchalar: Bodring (Susumis sativus) – qovoqdoshlar (Susurbitaseae) oilasiga mansub bir yillik o‘tsimon o‘simlik. Uning poyalari 4-5 dona barg hosil qilgan fazasida yerga yotib oladi va yer sathi bo‘ylab palak otib ketadi yoki atrofidagi buyumlarga chirmashib yuqoriga qarab o‘sadi.
Asosiy poyasi bodringning naviga va o‘sayotgan joyining sharoitiga qarab 50-80 sm dan 2 m gacha yetadi va undan ham oshib ketadi. Asosiy poyadagi barg qo‘ltiqlaridan chiqadigan yon shoxlaridan uchinchi tartibdagi shoxlar o‘sib chiqadi. Bir necha dona (7-10 dona) barg hosil bo‘lganidan keyin poyada jinga-laklar vujudga keladi. Bodringni ildiz sistemasi asosan tuproqning haydalgan qatlamida 20-25 sm chuqurlikda yotadi. Ammo o‘q ildizi va ayrim ildizlari 1 m chuqurlikkacha yetib borishi mumkin. Ildizlarining yon tomonga qarab tarqalish radiusi 1,5 metrga yaqin. Bodring o‘simligini eng muhim xususiyati shundan iboratki, uning asosiy va yon shoxlari nam tuproqqa tegsa, bo‘g’imlaridan qo‘shimcha ildizlar chiqara oladi. Bodring barglari uning naviga qarab yurak-simon, chetlari qirrali-yuraksimon va yuraksimon-parrak shaklida bo‘lishi mumkin. Gullari ayrim jinsli – ya’ni erkak va urg’ochi gullardan iborat. erkak gullari barg qo‘ltiqlarida joylashgan bo‘lib, qalqonsimon gul to‘plamini hosil qiladi, urug’ochi gullari barg qo‘ltig’ida, ko‘proq yon shoxlarida bir donadan (kamdan-kam hollarda 2-3 dona) joylashgan bo‘ladi. Urg’ochi gullarning tugunchasi pastki bo‘lib, usti qalin tuk bilan qoplangandir. Bodringni mevasi ko‘p urug’li soxta mevadir. Mevalari ovqat uchun turli yoshda, lekin yetilmagan holda iste’mol qilinadi. SHunga ko‘ra, tovar holidagi mevaning nomlari ham turlicha bo‘ladi: 2-3 kunlik tugunchasini “naycha” deb, shaklan yetuk holatga yetgani “ko‘k barra” deb, tamoman yetilib pishgani esa “urug’lik” deb yuritiladi. Bodring mevalari sharsimon shakldan tortib, ilonsimon egri-bugri shakllarigacha mavjud. Lekin aksari hollarda tuxumsimon, duksimon yoki silindr shaklida bo‘ladi. Bodring urug’lari cho‘zinchoq, ellipssimon shaklda bo‘lib, oq yoki sariq rangga ega. Urug’larining absolyut og’irligi 16-40 g bo‘lib, unuvchanligi 5-6 yilgacha saqlanadi.