Sаbzаvоtchilikdа innоvаtsiоn tехnоlоgiyalаr vа ulаrning iqtisоdiy sаmаrаdоrligi

Qishlоq хo`jаligidа ishlаb chiqаrish хаrаjаtlаri vа
mаhsulоt tаnnаrхi.

Q ishloq xo'jalik m ahsulotini ishlab chiqarish tarmoqda ishlab chiqarish resurslari

(mehnat, yer, suv va moddiy va boshqa)ni ishlatish bilan cham barchasi
bog'langan, qaysiki ishlab chiqarish jarayonida qisman yoki butunlay iste’mol
qilinadi, uiarning qiymati esa tayyor m ahsulotga o'tadi. Iste’mol qiJingan va
mahsulotga o'tkazilgan ishlab chiqarish resurslarining jam i yig‘indisi m ahsulotm
ng ishlab chiqarish xarajatiari deyiladi. Ishlab chiqarish xarajatiari ikki xil bo'ladi:
ijtimoiy xarajatlar va korxona xarajatiari. Ijtim oiy xarajatlar bu jam iyatning u
yoki bu m ahsulot ishlab chiqarish uchun qiiingan xarajatlarining jainidir. U lar
mahsulot qiym atidan tashkil topadi va o 'z ichiga quyidagilarni oladi: 1. Bevosita
va bilvosita m ehnat haqi xarajatiari (ajratm alari bilan); 2. Yagona yer solig‘i; 3.
Iste’mol qiiingan m oddiy resurslar qiymati; 4. Q o'shim cha mahsulot
qiymati.Qo‘shim cha qiym at boshqarish, m aorif, sog'liqni saqlash, m udofaa,
kengaytirilgan takror ishlab chiqarish va boshqalarga qilingan xarajatlarni
qoplashga sarflanadi. M ahsulotlar qiym atining asosiy qismi korxona xarajatlarini
tashkil etadi. Uning tarkibiga m ehnat haqi, ishlab chiaarishda qatnashgan asosiy
vositalarning yillik eskirishi, m ashina uskunalari, aylanm a vositalarning qiym ati,
ayrim soliqiar, toMovlar va boshqalar kiradi. M a’lum ki, m ahsulot ishlab
chiqarish xarajatlari xo'jalik yuritishning barcha shakllarida m ahsulot qiym atining
ajralmas qismi hisoblanadi. X arajatlarning qiym atdan farqi takror ishlab chiqarish
jarayonining barcha fazalarida nam oyon bo'ladi. Ishlab chiqarish jarayonida
xarajatlarning shakllanishi qiym at tashkil topishining birinchi bosqichidir. Bunda
ishlab chiqarishning o'zi m ehnat jarayoni va qiym at yaratish jarayonining birligi
bo'lib harakat qiladi. Jonli va buyum lashgan xarajatlar ham da tadbirkorlik yalpi m
ahsulot, shu jum ladan, qo‘shilgan qiym atni yaratadi. Ishlab chiqarish jarayonida
qiymat va korxona xarajatiari o ‘rtasidagi bog‘iiqlik am aliy ahamiyatga ega. N
ooqilona xo‘jalik yuritish, ishlab chiqarish resurslaridan yetarli darajada sam arali
foydalanm aslik tufayli sarflangan barcha turdagi bevosita va bilvosita
xarajatlarning samaradorligi pasayadi. Ijtim oiy xarajatlarning, binobarin, qiym
atning m a’lum bir qismi sifatida ishlab chiqarish xarajatiari pulda ifodalanadi.
Shuning uchun ishlab chiqarish xarajatlariga ishlab chiqarish resurslarining
qoMlanilgani emas, balki iste’mol qiiingan qiymati kiradi. Ishlab chiqarish
xarajatiari tarkibiga m ehnat yaratgan jam i qiym at emas, balki to blangan bevosita
va bilvosita m ehnat haqi qo‘shiladi. Ishlab chiqarish xarajatlariga yer resurslari
qiymati emas, undan foydalanish bilan bog‘liq xarajat (yer uchun to'lov, ijara haqi
va boshqa)lar, asosiy vositalarning qiymati emas, faqat am ortizatsiya sum m asi,
moddiy aylanm a vositalaridan foydalanilgan m iqdor kiradi. K orxonaning
mahsulot ishlab chiqarish va sotish xarajatiari to'liq tannarxning asosini tashkil
etadi.
Bozor munosabatlari va mamlakat qishloq xo'jaligida qiymat qonunining amal qilishi sharoitida ishlab chiqarish xarajatlari va mahsulot tannarxi birinchi o'rinni egallaydi. Mahsulot ishlab chiqarish va sotish sohasida raqobatbardoshlikni ta'minlash uchun ishlab chiqarish xarajatlari va ularni boshqarishning tizimli tahlilini tashkil etish talab etiladi.
Qishloq xo'jaligida xarajatlar va ishlab chiqarish xarajatlarini rejalashtirish va hisobga olishda hal etilmagan muammolar mavjud. Xarajatlarni hisobga olish va tasniflash uslubining doimiy o'zgarishi munosabati bilan mahsulot va xizmatlar tannarxining ko'rsatkichlarining dinamik nomuvofiqligi mavjud.
Korxonalarning iqtisodiy mustaqilligi sharoitida, raqobat va narxlarning murakkab bozor sharoitida, tovarlarga talab va taklifni hisobga olgan holda, xarajatlar va ishlab chiqarish xarajatlarini ob'ektiv rejalashtirish, hisobga olish va tahlil qilishning roli oshadi. Bunday sharoitda fermer xo‘jaliklari ishlab chiqarish va tijorat faoliyatining asosiy maqsadi sifatida real foyda olishni rejalashtirish imkoniyatiga ega bo‘lishi uchun nafaqat haqiqiy tannarxni, balki rejalashtirilganini shakllantirishni ham asoslash muhimdir.
Mahsulot tannarxidan kelib chiqib, unga narxlar shakllantiriladi. Qishloq xo'jaligi mahsulotlari va uni ishlab chiqarish vositalari bilan ta'minlovchi tarmoqlar, shuningdek, qayta ishlash korxonalari narxlarining nomutanosibligi muammosi bilan bir qatorda, yaqin vaqtgacha shu hududda turli qishloq xo'jaligi mahsulotlarini sotib olish narxlarining sezilarli darajada farqlanishi muammosi ham mavjud edi. bir tomondan, ularni ishlab chiqarishda har xil xarajatlarning qoplanishiga sabab bo‘layotgan mamlakatimizning tabiiy zonalari va iqtisodiy rayonlari bo‘yicha bir xil mahsulotlarga narxlarning yetarli darajada tabaqalanmaganligi, bu esa ushbu zonalar va hududlarda har xil xarajatlarning qoplanishiga sabab bo‘lmoqda. boshqa qo'l.
Binobarin, bozor munosabatlariga o‘tish davrida narxlar nomutanosibligini bartaraf etish choralari bilan bir qatorda qishloq xo‘jaligi mahsulotlarining davlat xarid narxlarini ularning turlari bo‘yicha va mamlakatning tabiiy zonalari bo‘yicha tannarxidagi farqlardan kelib chiqib yaxshilash zarur.
Xarajatlar va ishlab chiqarish natijalari o'rtasidagi qattiq bog'liqlik tabiiy sharoitlarga bog'liq bo'lmagan yoki unchalik bog'liq bo'lmagan tarmoqlar uchun xosdir. Ishlab chiqarishga tabiiy va boshqa tabiiy omillar (tuproq unumdorligi, namlik miqdori va boshqalar) ta’sir ko‘rsatadigan qishloq xo‘jaligida ishlab chiqarish natijalari iste’mol qilingan resurslar va mahsulot o‘rtasida qat’iy bog‘liqlik bo‘lmaydi, o‘zgarish tezligi o‘rtasida turli bog‘liqliklar bo‘lishi mumkin. ishlab chiqarilgan mahsulot tannarxi va hajmlarida.
Bozor munosabatlari sharoitida qishloq xo'jaligi ishlab chiqarishining barqarorligini va uning tannarxini ta'minlaydigan ikki guruh ta'sir etuvchi omillarni ajratib ko'rsatish kerak - tashqi va ichki. Qishloq xoʻjaligi korxonalari tashqi sharoitlarga qulay va salbiy sharoitlarga moslashish uchun oʻzlarining ichki imkoniyatlari: yer, asosiy fondlar, aylanma mablagʻlar, mehnat resurslaridan oqilona foydalanishlari, ishlab chiqarish strukturasini takomillashtirishlari, yangi boshqaruv usullarini qoʻllashlari kerak boʻladi. agrosanoat kompleksidagi bozor munosabatlari.
Qishloq xoʻjaligida ishlab chiqarish samaradorligini oshirishning eng muhim sharti boʻlgan va boshqaruvning iqtisodiy mexanizmining markaziy boʻgʻini sifatida oʻzini-oʻzi taʼminlovchi ragʻbatlantirishni takomillashtirish vazifasi ilmiy-uslubiy asoslashni, mehnat va moddiy va pul mablagʻlarini xolis rejalashtirish va hisobga olishni talab qiladi. xarajatlar, shuningdek resurslarni tejash, ishlab chiqarish xarajatlarini kamaytirish choralari.
Muammoli holat. Mamlakatimizda inqilobdan oldingi davrda va Sovet hokimiyatining dastlabki yillarida qishloq xo‘jaligida mahsulot tannarxi va mahsulot tannarxi masalalari bilan taniqli agrar iqtisodchilar: Chayanov A.B., Chelintsev A.N., Makarov N.I., Tugan- Baranovskiy M.N. va boshqalar, qirq va ellikinchi yillarda - Venjer V.G., Zaltsman J1.M., Kotov G.G. va boshqalar, oltmishinchi-etmishinchi va undan keyingi yillarda - Abalkin L.I., Buzdalov I.N., Vanin D.E. Gataulin A.M., Golovanov A.N., Mossakovskiy V.B., Sagaydak, T.A., Turk Sh.Ya., Fabrichnoe A.M., Filatova T.V. va boshq.
Qiymat qonuni va bozor munosabatlari talablarini to‘liq hisobga olgan holda ushbu muammoning ayrim yo‘nalishlarini yanada o‘rganish va hal etish talab etiladi. Ishlab chiqarish xarajatlarini shakllantirishda xorijiy tajribadan foydalanish masalasi yetarlicha o‘rganilmagan.
Mamlakatda bozor iqtisodiyoti shakllanayotgan sharoitda qishloq xo‘jaligida va butun agrosanoat majmuasida ishlab chiqarish xarajatlarining zamonaviy muammosining mohiyati qishloq xo‘jaligini shakllantirish va oqilona tashkil etishning ilmiy, uslubiy va amaliy muammolarini kompleks hal etish zaruratidan iborat. fermer xo‘jaliklarida qishloq xo‘jaligi xomashyosi va oziq-ovqat mahsulotlarini ishlab chiqarishni ko‘paytirish uchun cheklangan ishlab chiqarish resurslaridan foydalanish, mahsulot birligiga sarflanadigan xarajatlarni minimallashtirish va yuqori samarali, raqobatbardosh mahsulot ishlab chiqarish va ichki va tashqi bozorlarda sotish uchun maksimal foyda olish. Ushbu tadqiqot ularni asoslashga bag'ishlangan.
Tadqiqotning maqsadi va vazifalari ishlab chiqarish darajasi va samaradorligini oshirishni ta'minlash uchun bozor munosabatlari sharoitida ishlab chiqarish xarajatlarini shakllantirish, ularni boshqarish va qishloq xo'jaligida resurslarni tejash yo'llarini aniqlash muammolarini ilmiy asoslangan hal qilishdir. , korxonalarning ishlab chiqarish salohiyatidan oqilona foydalanish.
Maqsadga muvofiq quyidagi asosiy vazifalar belgilandi va hal qilindi:
- qishloq xo'jaligida takror ishlab chiqarishni amalga oshirishdagi mohiyati va rolini o'rganish asosida mahsulot tannarxining iqtisodiy kategoriya sifatidagi funktsiyalarini aniqlash;
- shakllantirishning uslubiy pozitsiyalari takomillashtirildi; qishloq xo'jaligi korxonalarida mahsulot tannarxini zamonaviy talablar nuqtai nazaridan va xorijiy tajribani hisobga olgan holda;
- korxonalar va ularning bo‘linmalarini bozor iqtisodiyoti talablariga moslashtirish uchun ishlab chiqarish tannarxlari va mahsulot bahosi dinamikasi qonuniyatlari o‘rganildi va ularni boshqarishning iqtisodiy mexanizmi tizimida boshqarish usullari belgilandi;
- xarajatlar darajasiga ta'sir etuvchi omillarni baholash, resurslarni tejash va qishloq xo'jaligi mahsulotlari tannarxini optimallashtirish yo'llarini asoslash.
Tadqiqot mavzusi qishloq xo'jaligi mahsulotlari va xizmatlarining tannarxini shakllantirish metodologiyasi va amaliyoti va ular bilan bog'liq iqtisodiy toifalar (narx, foyda, rentabellik, tijorat hisobi, o'zini o'zi ta'minlash va o'zini o'zi moliyalashtirish va qishloq xo'jaligida takror ishlab chiqarishning boshqa toifalari) va resurslarni tejash, mahsulot va xizmatlar birligiga sarflanadigan xarajatlarni kamaytirish yo'nalishi.
Tadqiqot ob'ektlari. Kursk va Markaziy Qora Yer iqtisodiy rayonining boshqa hududlarida turli xil tashkiliy-huquqiy shakldagi mulkchilik va xo'jalik yurituvchi sub'ektlar (korxonalar) o'rganildi. Rossiya Federatsiyasining barcha iqtisodiy hududlari uchun qishloq xo'jaligi mahsulotlarining tannarxi, shuningdek, iqtisodiy samaradorlik va uni belgilovchi asosiy omillar to'g'risidagi ma'lumotlar ham o'rganildi.
Tadqiqotning ilmiy yangiligi. Muallifning shaxsan o‘zi olib borgan ko‘p yillik izlanishlari asosida bozor munosabatlari shakllangan sharoitda qishloq xo‘jaligida mahsulot tannarxini boshqarish va resurslarni tejash ilmiy muammosini hal etish amalga oshirildi.
Quyidagi ilmiy va amaliy ishlanmalar ilmiy yangilik hisoblanadi:
Qishloq xo‘jaligi mahsulotlari tannarxining yangi funksiyalari belgilandi:
- fermer xo'jaliklarida xo'jalik ichidagi munosabatlarni tijorat hisob-kitoblari nuqtai nazaridan tartibga solish;
- iqtisodiyotning tarkibiy bo'linmalarida, shuningdek, kooperatsiyalashgan korxonalarda ishlab chiqarish uchun teng boshlang'ich sharoitlarni yaratish;
- investisiya jarayonlarini tartibga solish.
Foyda zonasi va zarar zonalarini shakllantirish bilan mahsulot sotishdan tushadigan xarajatlar va tushumlar nisbatlarida mahsulot birligi tannarxining past ishlab chiqarish hajmida bozor narxidan oshishi va natijada muntazamlik aniqlandi. ishlab chiqarish hajmining asossiz o'sishi bilan marjinal xarajatlar daromadining pasayishi;
Xo'jalik ichidagi buxgalteriya hisobini xo'jalik yuritishning iqtisodiy mexanizmi tizimida tijorat hisobiga aylantirish zarurati, bunda mahsulot (xizmatlar) tannarxi samarali, raqobatbardosh kengaytirilgan takror ishlab chiqarishni ta'minlaydigan iqtisodiy dastaklar va rag'batlarni shakllantirishda markaziy o'rin tutadi. fermer xo'jaliklari, barcha ishlab chiqarish va xizmat ko'rsatish bo'linmalari (o'simlikchilik, chorvachilik) bir xil ahamiyatga ega bo'lganligi asoslanadi. , amalga oshirishda mahsulot tannarxini rejalashtirish va hisobga olishda mexanizatsiyalash, energiya ta'minoti, transport, mahsulotni qayta ishlash, qurilish, savdo xizmati va boshqalar. iqtisodiy ichki savdo munosabatlari;
Texnik, texnologik, tashkiliy, iqtisodiy va ijtimoiy sohalarda mahsulot ishlab chiqarishda maqbul xarajatlarga erishish uchun resurslarni tejashning ustuvor yo'nalishlari belgilandi;
Ish haqining antixarajat tizimi asosida resurslarni tejash, mahsulot tannarxini pasaytirishdan manfaatdorlik motivatsiyasi aniqlandi;
Korxonalarning ishlab chiqarish va xizmat ko'rsatish bo'limlarini samarali ishlashi uchun boshqarishning ishlab chiqarish-texnologik va tashkiliy-iqtisodiy standartlari tarkibi belgilanadi.
Quyidagi uslubiy yechimlar ilmiy yangilik hisoblanadi:
- qishloq xo‘jaligi mahsulotlari tannarxini hisoblash amaliyotini o‘rganish va xorijiy tajribani umumlashtirish asosida tannarx moddalari tasnifi takomillashtirildi, mahsulot tannarxini uning sifatini hisobga olgan holda rejalashtirish va hisobga olish zaruriyati belgilandi. xarajatlarning doimiy, o'zgaruvchan va aralash bo'linishi, bo'limlarda qo'llaniladigan o'z ishlab chiqarish mahsuloti va materiallarini baholash joriy narxlarda ishlab chiqarish maqsadlari uchun xo'jaliklarning ilmiy asoslanganligi; fermer xo'jaliklarida va ularning bo'linmalarida ishlab chiqarish samaradorligi ko'rsatkichi sifatida xarajatlarning samaradorligi koeffitsientidan foydalanish zarurati, har bir rubl uchun ishlab chiqarishning haqiqiy tannarxining standartga nisbati sifatida;
- quyidagi ko'rsatkichlardan foydalangan holda foydani ko'paytirish maqsadida doimiy, o'zgaruvchan va aralash xarajatlarni manevr qilish asosida ishlab chiqarish xarajatlarini boshqarishga uslubiy yondashuvlar: yalpi marja, operatsion leverage, rentabellik chegarasi va korxonaning moliyaviy mustahkamligi;
- qishloq xo‘jaligi ekinlari va chorvachilik ekishni rejalashtirish metodologiyasi har gektar ekin, chorva mollari boshiga to‘g‘ri keladigan aniq me’yoriy xarajatlar va zarur mahsulot hajmlari nuqtai nazaridan fermer xo‘jaliklarining imkoniyatlaridan kelib chiqqan holda asoslantirilgan;
- korxona bo'linmalari xodimlarining mehnatiga haq to'lashning marjinal (maksimal) darajasini tannarxning muhim qismi sifatida, ekinlar hosildorligi, chorvachilik mahsuldorligi va ishlab chiqarishning zarur rentabelligini hisobga olgan holda, jamg'arish va jamg'arishning oqilona nisbati bilan asoslash uchun metodologiya ishlab chiqilgan. iste'mol fondlari;
- qishloq xo‘jaligi mahsulotlarini uning tannarxi va ishlab chiqarish samaradorligining boshqa ko‘rsatkichlari bo‘yicha hududiy taqsimlash masalalarini mamlakat hududlari va mintaqa mikrozonalari bo‘yicha hal etishning uslubiy yondashuvlari belgilandi;
- qishloq xo'jaligi mahsulotlari va xalq xo'jaligining boshqa tarmoqlari narxlarining nomutanosibligining oldini olishga (oldini olish) uslubiy yondashuv mamlakat xalq xo'jaligining ishlab chiqarish tarmoqlarida standart xarajatlar va ularning o'rtacha qoplanishi asosida aniqlandi.
Tadqiqotning amaliy ahamiyati. Tadqiqotlar V.I. nomidagi Kursk davlat qishloq xo'jaligi akademiyasining tematik rejasiga muvofiq amalga oshirildi. professor I.I. Ivanov, davlat ro'yxatidan o'tkazish raqami 01.9.70000667. Natijada, Kursk viloyatida qishloq xo‘jaligi ishlab chiqarishining hududiy joylashuvi va ixtisoslashuvini, fermer xo‘jaliklarining ishlab chiqarish-iqtisodiy munosabatlarini rivojlantirish asosida resurslarni tejash, mahsulot tannarxini kamaytirish va samaradorligini oshirish bo‘yicha amaliy tavsiyalar ishlab chiqildi. fermer xo‘jaliklari kooperatsiyasi va agrosanoat integratsiyasi, fermer xo‘jaliklari va ularning bo‘linmalari hajmi.
Bitiruv malakaviy ishining xulosalari qishloq xo‘jaligi mahsulotlari tannarxini asosli aniqlash, tannarxni boshqarish, shuningdek, ularni pasaytirish yo‘llarini izlash, ishlab chiqarish samaradorligi va raqobatbardoshligini oshirish uchun resurslarni tejash va shu kabi masalalarda katta ilmiy uslubiy va amaliy ahamiyatga ega. sotish. Tadqiqot natijalari Kursk viloyati agrosanoat kompleksini rivojlantirish bo'yicha kompleks dasturni yakunlashda foydalanildi.
Turli darajadagi agrosanoat kompleksining boshqaruv organlari, barcha mulkchilik shaklidagi qishloq xo‘jaligi korxonalari tomonidan ishda asoslab berilgan takliflardan foydalanish resurslarni tejash va ishlab chiqarish samaradorligini oshiradi.