Salixov shoxrux mansurovich shaxs temperamental sifatlarining sport faoliyatidagi samarasi buxoro- 2023

Olingan natijalarni qayta ishlash:
Har bir temperament tipi bo‘yicha ijobiy javoblar soni hisoblanadi va quyidagi formulaga binoan hisoblanadi. eng yuqori ko‘rsatgichga ega tip (ular bir nechta bo‘lishi mumkin) o‘quvchining temperament tipidir.

Bu erda: A - umumiy «+» lar soni,
A_x, A_s , A_f , A_m – har bir temperament tipi bo‘yicha «+»lar soni.
Natijalar tahlili:
Agar ma’lum temperament bo‘yicha «+» lar soni:
16 - 20 ta bo‘lsa, mazkur tipning yaqqol namoyon bo‘lganini ko‘rsatadi (juda kuchli rivojlangan);
11-15ta « + »- sezilarli darajada
6-10 ta « + » - birozgina bor.
YOki foizlarda olinganda (formula asosida).
Agar ma’lum temperament bo‘yicha:
40% va undan yuqori bo‘lsa, mazkur tip yaqqol ustunlik qiladi
30-39%- etarli darajada.
20-19%-o‘rta darajada
10-19% - juda kam darajada.

TEMPERAMENT SOHASIDA DOIMIY VA CHET EL PSIXOLOGLARNING ILMIY TADQIQOTLARI.

Temperaturani o‘rganish ichki va xorijiy psixologik maktablarda bo‘lgan va ular bilan shug‘ullanadi. Psixologiyaning deyarli barcha darsliklarida hozirgi kunga qadar Gippokrat - Galen doktrinasi ko‘plab tadqiqotchilar tomonidan baham ko‘rilgan. Ularning aksariyati to‘rtta raqamga sehrli qaramlik bilan ajralib turadi, bu ko‘plab temperamentlarga ta’sir qiladi, bu qadimgi tushunchalarda Empedoklning to‘rt unsur to‘g‘risidagi ta’limoti bilan tasdiqlangan.
Qadimgi vrachlar va faylasuflarning ta’limotlari haroratni yanada o‘rganishga ta’sir qilganligi, hatto XVIII asrning o‘rtalariga qadar ham baholanishi mumkin. deyarli barcha tadqiqotchilar qon aylanish tizimining tuzilishi va funktsiyasida temperamentning anatomik va fiziologik asoslarini ko‘rishdi. Bu fikr ilmiy psixologiya davrida saqlanib qolgan. SHunday qilib, temperamentlarning taniqli tadqiqotchisi, nemis psixiatri E. Kretschmer, u o‘rnatgan temperamentning to‘rtta asosiy xususiyatlari - qo‘zg‘aluvchanlik, kayfiyat, aqliy faoliyat sur’ati va psixomotor - qonning kimyoviy tarkibiga bog‘liq. SHuningdek, qadimgi yumoristik kontseptsiyaga to‘g‘ridan-to‘g‘ri ulashgan W.Mak-Daugallga tegishli bo‘lgan asrimizning 30-yillari temperamentning kimyoviy nazariyasi ham ma’lum. Xuddi shu davrda yapon psixologi T. Furukova o‘z fikrini bildirdi
XVIII asrning o‘rtalaridan boshlab endokrin tushunchalar bilan parallel ravishda asab tizimining ba’zi xususiyatlari bilan bog‘liq bo‘lgan temperament nazariyalari. SHunday qilib, psixologiya uchun muhim bo‘lgan qo‘zg‘aluvchanlik va sezgirlik tushunchalarini kiritgan eksperimental fiziologiyaning asoschisi Albrecht Galler, temperamentdagi farqlarning asosiy omillari qon orqali o‘tadigan qon tomirlarining kuchi va qo‘zg‘aluvchanligi ekanligini ta’kidladi.
Ushbu g‘oya A. Xallerning talabasi G. Vrisberg tomonidan qabul qilingan, u temperamentni asab tizimining xususiyatlari bilan bevosita bog‘lagan. SHunday qilib, u xolerik-sangvenik temperamentining asosini katta miya, "kuchli va qalin asablar" va sezgilarning yuqori qo‘zg‘aluvchanligi deb hisoblagan. Temperament xususiyatlarini asab tizimining ma’lum anatomik va fiziologik xususiyatlari bilan har xil shakllarda bog‘lash g‘oyasi XVIII va XIX asrlarning ko‘plab faylasuflari va shifokorlarining ta’limotlarida uchraydi. U qisman eksperimental tasdiqni asosan I.Pavlovning tipologiyasida oldi. Pavlova Sinovlar asab tizimining ba’zi xususiyatlari temperamentning fiziologik asosini tashkil etishini aniq ko‘rsatdi.
XIX asr oxiri va XX asr boshlarida tana tuzilishidagi tafovutlarga e’tibor qaratgan antropologlar va psixiatrlar ruhiy kasalliklarga moyilligidagi individual farqlarni ta’kidlab fizika va temperament xususiyatlari o‘rtasida bog‘liqlik bor degan tushuncha shakllandi. Birinchi navbatda italyan, fransuz va nemis tadqiqotchilari (A. Di Jiovanni, L.L. Rostand, G.G. Carus) o‘rtasida tarqatilgan bu tushuncha frantsuz vrachi Klod Sigault tomonidan eng to‘liq ifodalangan. Bizning asrimizning 20-yillarida u inson tanasi va uning kasalliklari atrof-muhitga va tug‘ma holatlarga bog‘liq degan fikrga asoslanib, tipologiyani yaratdi.

1-rasm. K. Sigoga ko‘ra tana turlari: A - nafas olish, B - ovqat hazm qilish, C - mushak, G - miya.
Har bir tana tizimi ushbu tizimda ishlaydigan ma’lum bir tashqi muhitga mos keladi. SHunday qilib, havo nafas olish reaksiyalarining manbai hisoblanadi; ovqat hazm qilish tizimiga kiradigan oziq-ovqat oziq-ovqat reaksiyasining manbai bo‘lib xizmat qiladi; vosita reaksiyalari jismoniy muhitda sodir bo‘ladi; ijtimoiy muhit turli xil miya reaksiyalarini keltirib chiqaradi. Bunga asoslanib, K.Sigo tanadagi tizimlardan birining tarqalishiga qarab fizikaning to‘rtta asosiy turini ajratadi: nafas olish, ovqat hazm qilish, mushak va miya (1-rasm).
Biron bir tizimning boshqalardan ustunligi odamning atrof-muhitdagi muayyan o‘zgarishlarga o‘ziga xos reaksiyasiga olib keladi, shu sababli har bir fizika turi har xil turlarga mos keladi.
K.Sigoning qarashlari, shuningdek, o‘sha davrdagi ba’zi boshqa tushunchalar fizikani tananing ruhiy xususiyatlari bilan bog‘lab, temperament psixologiyasida keng qo‘llaniladigan zamonaviy konstitutsiyaviy nazariyalarning shakllanishiga sezilarli ta’sir ko‘rsatdi.
Haroratning jismoniy asoslari to‘g‘risidagi yuqoridagi farazlardan qat’iy nazar, uning xususiyatlari organizmning energiya sarf-xarajatlari bilan bevosita bog‘liq bo‘lgan energiya to‘plash va sarflash usullari va jarayonlarning miqdoriy xususiyatlari bilan bog‘liq bo‘lgan xatti-harakatlarning shakllarida eng aniq namoyon bo‘ladi. SHuning uchun, temperament tadqiqotchilarining aksariyati asosan shaxsning hissiy va motorli reaktsiyalariga e’tibor berishdi, ayniqsa ularning rasmiy tomonini, ya’ni vaqt o‘tishi bilan ularning kuchliligini (intensivligini) va yo‘nalishini ta’kidladilar.
Ushbu yondashuvning klassik namunasi - eksperimental psixologiyaning yaratuvchisi Vunt, temperamentlarning tipologiyasi. U temperamentni ta’sir qilish moyilligi deb tushundi, bu quyidagi tezisda ifodalangan: hissiyot uchun temperament hissiyotlar uchun qo‘zg‘aluvchanlik bilan bir xil. Ushbu tushunchaga asoslanib, V.Vundt temperamentning ikki bipolyar xususiyatlarini aniqladi, ya’ni shaxsning energiya xususiyatlarining ahamiyatini ta’kidlab, hissiyotni o‘zgartirish tezligi va tezligi (Vundga ko‘ra)