Samarqand davlat universiteti german m. V., Yuldashev sh. Q., Usmanova d. Q.,Xalikova L. N

Internet veb-serverlari 
Yakunlovchi serverlar 
Trafikni boshqarish serverlari 
Qidiruvc
hi 
tizimlar 
системы 
Servelar 
ishtiroki
рисутст
вия 
в 
интерне
т 
Interaktiv 
savdo 
tizimlari 
Tashabbus
kor 
serverlar 
Axborot 
beruvchi 
serverlar 
Katalogl
ar 

---

69 
Ba'zi qidiruv tizimlarining o`z katalogi bor. Qidiruv tizimining o'zi uchun 
indekslar spayder tomonidan olinadi va katalogning ro'yxatga olish shakli yoki tizim 
moderatorlar tizimi orqali bilan to'ldiriladi. 
Serverlarni ishga tushirish serverlar guruhini boshqarish trafikiga ham 
tegishlidir. Ular yanada keng qamrovli yondashuvdan foydalanadilar va axborotni 
qidirish va foydalanuvchilarga ko'chirish vazifalari bilan birga mavzu bo'yicha juda 
keng axborot mazmunini taqdim etadi. 
Ularning eng kattasi portallar deb ataladi. Portallar veb-saytlar bo'lib, ular 
axborotni to'ldirish, foydalanuvchi jamoasi bo`lib, elektron pochta kabi asosiy 
xizmatlarning kombinatsiyasi hisoblanadi. Ular internet muhitida boshlang'ich 
navigatsiya nuqtasi bo'lib xizmat qiladi, u yerda siz yangiliklar sarlavhalari bilan 
tanishishingiz, tarmoqdagi voqealar haqida bilib olishingiz mumkin va hokazo. 
Farqlar barcha vazifalar muvaffaqiyatli birlashtirilganligi va foydalanuvchilar 
jamoalari, veb-sahifalar, suhbatlar, elektron pochta va tezkor xabarlarni yuborish 
uchun texnologiya qanchalik muvaffaqiyatli tanlanganligi bilan belgilanadi. Bundan 
tashqari, portallar ular bilan ishlash qulayligi va muayyan foydalanuvchining 
ehtiyojlari uchun sozlash, shuningdek, tarmoqda vaqt o'tkazishni istaganlar portalida 
uchrashish ehtimoli jihatidan farq qiladi. 
Portallarning asosiy tarkibiy qismlari: 
- Kanallar. Portallarning asosiy vazifalaridan biri barcha qiziqarli ma'lumotlarni 
kanallarga taqsimlash orqali uni topishni osonlashtirishdir. Ushbu sohaning
kashshofi AOL xizmati bo`lib, u ishlab chiquvchilar bilan bog`liq ma'lumotlarni
o'rganish natijasi va asosan o`zining tajribasidan kelib chiqqan holda ma'lumotlar 
jamlangan 14 – 18 qismli xabarlarni osongina tanib olish mumkin bo`ladigan kichik 
toifalarga ajratadi. 
- Elektron pochta. Elektron pochta orqali mijozlar bilan - nafaqat mustaqil, balki 
veb-ga asoslangan holda siz HTML pochta xabarlarini ko'rishingiz, papkalar 
yaratishingiz va manzillar daftaringizni tartibga solishingiz mumkin. 
- Munozaralar. Fikr almashish uchun forum tashkil etish imkoniyati 
va boshqa foydalanuvchilar bilan uchrashish har qanday portalning asosiy 
atributlardan biridir. Ko'pgina portallarda barcha portal xizmatlarini qamrab olishga 
qaratilgan suhbat vositalari mavjud bo`lib, ular munozaralarning keng doirasi - ochiq 

---

70 
shaklda moderator tomonidan olib boriladi. Shunigdek onlayn brifinglar, seminarlar 
va matbuot anjumanlarini tashkil etish va o'tkazish bo'yicha xizmat ham taqdim 
etiladi. 
- Xaridlar.Internet tovarlar va xizmatlarning ulkan bozoriga aylanadi va portal ishlab 
chiquvchilar ushbu vaziyatdan foydalanib, tijorat saytlariga havolalarni joylashtirib, 
foydalanuvchilarga kerakli mahsulotlarni topish yo`llarini taqdim etadilar. 
"Yakuniy serverlar" guruhiga foydalanuvchilar turli xil axborot resurslarini 
ta'minlovchi saytlar kiradi. Shunga asoslangan veb-serverlar tomonidan bajariladigan 
vazifalarni serverlarning internetda axborot tizimida interaktiv savdo tizimi asosida 
guruhlariga ham bo`lish mumkin. 
Servelar intrenetda firmalarning virtual ishtiroki va ularning takliflarining amalga 
oshishini ta`minlaydi. Ushbular asosida ular ikki guruhga: relama serverlari va 
axborot serverlariga bo`linishi mumkin.
Reklama server bir yoki bir necha veb sahifalardan iborat bo'lishi va turli 
tipdagi axborot reklamalalari mazmunini qamrab olishi mumkin.Mahsulotlar yoki 
firma xizmatlari ta`minoti reklama matni doirasida iste`molchilar ehtiyojini 
qondirishni nazarda tutgan holda amalga oshiriladi. 
Axborot serverlari firma va / yoki uning takliflari haqida batafsil ma'lumot 
beradi. Bunday serverlar har xil tuzilishda bo`lib, murakkab tuzlishdagi navigatsiya 
qilishni osonlashtirish uchun taqdim etilayotgan ma'lumotlarning miqdori-yoki katta 
hajmda taqdim etilayotgan axborotlarni qidirish vazifasini bajarishda qidiruv vazifasi 
ishlatiladi. 
Axborot serverlari - tarmoqdan foydalanuvchlarga u yoki bu axborotni taqdim 
etuvchi server hisoblanadi. Ularni xarakterli xususiyatlariga qarab guruhlarga 
bo`lishda berilgan axborot uchun to`lov zarurati yoki uning veb-serverga taqdim 
etilishi singarilar e`tiborga olinadi. 
Pullik serverlar kelib tushgan axborotlar uchun belgilangan summani to`lashni 
taklif qiladi. Ba'zan to`lov taqdim etilgan axborotga, masalan, haq olinadigan to'lov 
olinadi, masalan, firma ushbu veb-server bazasigi axborotni o`z axborotlariga 
qo`shganda ham olinadi.

---

71 
Ushbu turdagi veb-serverning samarali ishlashining asosiy muammosi - bu 
noyob ma'lumotlarni taqdim etish vazifasidir, chunki internetda bu zarur 
ma'lumotlarni qidirish uchun ko'plab muqobil axborot qidiruvi talab qilinadi.
Severlarning o`ziga xos xususiyatlari shundaki, ular veb-serverlar guruhiga mansub 
bo`lib, taqdim etiladigan moliyaviy axborotlar, bozorlar, firmalar, ularning 
mahsulotlari va xizmatlarini mintaqalar, sohalar va boshqalarda xizmat ko`rsatish 
va ishlab chiqarishni yo`lga qo`yishni taqdim etish imkoniyatlariga ham ega. 
Interaktiv savdo tizimi (ko'pincha-on-line rejimida ishlaydigan interaktiv do'kon)-
elektron katalog yoki boshqa turdagi internet orqali mahsulotlarni taqdim etish va 
sotishni ta'minlaydigan veb-server. Bir serverda taqdim etilgan va sotiladigan 
mahsulotlar soni bir necha yuzga yetishi mumkin. Iste'molchilar shaklni to'ldirish, 
ro'yxatga olish tartibi yoki boshqa usullar orqali buyurtma berishlari mumkin. 
Interaktiv do'kon an'anaviy do'konga tashrif buyurib, to'g'ridan-to'g'ri marketing 
elementlarini ham o`zida mujassam ettiradi. Do'konning atrof-muhitdagi o'ziga xos 
xususiyati internet oddiy do'kon savdo shakliga nisbatan interaktiv do'kon juda ko'p 
miqdordagi tovarlar va xizmatlarni taklif qilinishi va iste'molchilarning xarid 
qilishlari to'g'risida qaror qabul qilish uchun zarur bo'lgan juda ko'p miqdorda 
ma'lumot bilan ta'minlashi mumkin. Bundan tashqari, u kompyuter texno-logiklaridan 
foydalanish orqali har bir mijozga do'kon tashriflari tarixi va oldindan xarid qilingan 
xaridlar asosida shaxsiylantirishga yondashuv asosida ish tutishi ham mumkin. 
Interaktiv do'kon tomonidan amalga oshiriladigan vazifalar sifatida ikkita asosiy 
jarayon amalga oshiriladi: mijozga mahsulot axborot berish yoki xizmat ko`rsatish 
uchun mijozdan buyurtma olish. On-layn to'lov tizimlaridan foydalanilganda, 
uchinchi vazifa -to'lovni qabul qilish hamda savdo paytida ma'lumot berish, 
shuningdek, to'rtinchi – to`lovli mahsulotni yuborish vazifasi ham qo'shiladi. 
Tijorat veb-serverlarining maxsus funktsional toifalari internetda firmaning 
integratsiyalashgan marketing dasturi elementlari sifatida ko'rib chiqilishi mumkin. 
Veb-serverga asoslangan internetda marketing tizimini tashkil qilishda firmaning 
asosiy vazifalaridan biri bo`lib, serverga tashrif buyuruvchilarni jalb qilish va imkon 
qadar ko'proq serverga tashrif buyurishlarini tashkil qilishdan iboratdir. Serverga 
dastlabki tashrif internet-trafikni boshqarish serverlari guruhiga bog'liq bo'lib, ular 
orqali foydalanuvchilar kompaniya serverining mavjudligi haqida bilib olishlari 

---

72 
mumkin. Shu bilan birga, server tomonidan ikkinchi guruh vazifalarini bajarish, ya'ni 
foydalanuvchilarga sifatli xizmatlarni taqdim etish – axborot, mahsulot sotish, 
xizmatlar ko'rsatish yoki boshqa istaklarini yoki ehtiyojlarini qondirish orqali 
foydalanuvchilar tomonidan qayta-qayta tashrif buyurishning katta miqdorini olishda 
keyingi va to'liq muvaffaqiyatga erishish mumkin.