Samarqand davlat universiteti psixologiya va ijtimoiy fanlar fakulteti ijtimoiy fanlar kafedrasi

O’tish davrida sog’likni saklash tizimi

Bozor iktisodiyoti sharoitida ijtimoiy soxaning bir bulagi bulgan soglikni saklashga davlat tomonidan katta e`tibor karatilmokda. Xozirgi kunda bu soxani rivojlantirish uchun:

– soglikni saklash tarmoklari zamonaviy tipdagi yangi texnika va texnologiya bilan jixozlanmokda;
–zamonaviy jixozlangan bino, inshootlar kurilib, foydalanishga topshirilmokda;
–kadrlar masalasi va sifatiga aloxida e`tibor berilmokda.
Uzbekistonda bu soxaga mablag chegaralanganligiga karamay, axvol ancha yaxshilandi. 1990–2000 yillar oraligida bolalar ulimi 40 foizga, onalarniki kariyb 3,6 barobar kamaydi. Ayollarning vakt – soati etmasdan tugish xollari 30 foizdan ziyodga, bolalar orasida nafas yullari kasalliklari 40 foizga kiskardi. Kontratseptivlardan foydalanish ikki barobar oshdi.
Soglikni saklash tizimida bunday uzgarishlarga puxta ishlab chikilgan bir kator dasturlarni utkazish evaziga erishildi. Ular orasida kuyidagilarni aloxida kursatib utish mumkin:
–kup boskichli soglikni saklash tizimidan maxalliy va ayniksa, kishlok soglikni saklash tizimining axamiyatini oshirishga utish;
–dastlabki va profilaktik soglikni saklash tizimidagi ustivor yunalishlarni, ayniksa, ona va bola sogligini muxofaza etishni moliyalash;
–amaliyotchi shifokorlarni kuprok tayyorlash, xamshiralardan samaralirok foydalanish;
–pullik tibbiy xizmat ko’rsatishni rivojlantirish;
–kasallikning oldini olishda urta darajali tibbiy xodimlar rolini kuchaytirish.
SHunday kilib, tibbiy xizmat ko’rsatishning yangi usullariga utish davomida tibbiy yordam olganlar soni ortdi. 2000 yilning uzida katnab davolanish muassasalarida 1,4 mln. nafardan ziyod kishi tibbiy yordam oldi. Kunduzgi statsionarlarda davolash keng yulga kuyilganligi natijasida, bemorlarni kasalxonaga yotkizish zarurati kamaydi, bu kasalxonalar sonini kariyb 20 foizga kiskartirish imkonini berdi. katnab davolanish imkonini beruvchi jarroxlik markazlar soni kariyb 3,2 marotaba ortdi. Bemorlar yotib davolanishiga muljallangan urinlar soni 46 foizga kiskardi. Keyingi paytlarda bemorlarni kasalxonada davolashning urtacha davomiyligi 14,9 kundan 12,9 kungacha kiskardi, shifokorlarga katnovchilar soni esa kishi boshiga 7,2 dan 8,2 ga ortdi.
Respublika viloyatlarda Aholining shifoxonadagi joylar bilan xamda ambulatoriya–poliklinikalar bilan ta`minlanish (xar 10 ming kishiga) jadvalda aks ettirilgan.
Xududlarning ijtimoiy infratuzilmaning eng muxim turlari bilan ta’minlanganligi , 2005 yildagi Respublika urtacha darajasiga nisbatan (% xisobida)

Mintaka nomi	Aholining 100 ming kishiga ta`minlanganligi			Tabiiy gaz
	Xar 10 ming kishiga kasalxona urinlari	Xar 10 ming kishiga ambulatoriya urinlari	Suv ta`minoti
korakalpogiston Respublikasi	111,0	94,3	85,6		114,1
Viloyatlar
Andijon vil.	104,7	107,1	106,6		87,2
Buxoro vil.	87,3	118,5	75,2		102,3
Jizzax vil.	88,4	99,3	89,3		93,
kashkadaryo vil.	94,6	70,3	96,5		89,9
Navoiy vil.	97	115,2	91,1		98,6
Namangan vil.	120,9	95,3	94,6		99,8
Samarkand vil.	94,4	86,4	94,4		108,1
Surxondaryo vil.	81,5	61,1	102,5		76,9
Sirdaryo vil.	116,2	150,6	111,8		104,1
Toshkent viloyati	82,8	124,9	114		108,1
Fargona vil.	88,8	97,1	108		98,3
Xorazm vil.	92,5	100	84,8		119,3
Toshkent shaxri	163,1	187,2	118,7		120,4
Respublika buyicha	100	100	100		100

Jadval ma`lumotlaridan kurinib turibdiki, Aholining shifoxonadagi joylar bilan ta`minlanganligi (xar 10 ming kishiga) respublika buyicha 55,8 tani tashkil etgan, Toshkent shaxrida, Andijon (62,4) va Fargona (60) viloyatlarida ancha yukori, xar 100 ming kishiga tugri keladigan kasallanish Toshkent viloyatida eng yukori.

Xozirgi paytda soglikni saklash tizimini moliyaviy jixatdan ta`minlashning yangi mexanizmlari yaratilgan.
Tibbiy xizmat ko’rsatish bozorini rivojlantirish va ularning sifatini oshirish maksadida Uzbekiston xukumati tibbiyotda pullik xizmat ko’rsatish tarmogining usishini kullab–kuvvatlamokda. Xozirgi kunda 15 ming urinlik 59 ta xususiy kasalxona uz xarajatlarini uzi koplash asosida faoliyat kursatmokda. Taxminan 3000 nafar shifokor xususiy amaliyot bilan shugullanish uchun ruxsatnoma–litsenziyaga ega. 2000 yil davomida 2,5 mln. kishi pullik tibbiy xizmatidan foydalandi.
1998 yilning noyabrida Uzbekistonda tasdiklangan Soglikni saklash tizimida isloxot utkazish davlat dasturi uning yangi modelini yaratish uchun asos soldi. Respublikada yashovchi xar bir kishi bepul tibbiy xizmatdan foydalanish xukukiga ega. Bularga, tez yordam, ilk tibbiy xizmat ko’rsatish va kasalning oldini olish, yukumli kasalliklarga karshi immunizatsiya va emlash ishlarini olib borish, ijtimoiy axamiyatga ega bulgan kasallarni davolash va bolalar, usmirlar, xomilador ayollarga xizmat ko’rsatish kiradi.
Dastur shuningdek, mavjud shaxsiy sektorlarni xususiylashtirish va yangi xususiy muassasalar tashkil etish orkali pullik tibbiy xizmat ko’rsatish tizimini yaratishga karatilgan. Mazkur jarayonning sur`atlari va kulami Aholi daromadlarining usishi va 2001 yildan boshlab boskichma–boskich kiritilishi lozim bulgan tibbiy sugurta tizimining yaratilishga boglik.
Xozirgi davrda soglikni saklash tizimi oldida xam talay muammolar mavjud. Ularga:
– Aholini dori–darmon bilan ta`minlashni yaxshilash (bu masalani xal etish borasida milliy farmatsevtika sanoatini rivojlantirish, dori–darmonlarni taksimlash tizimini yaratish lozim).
–Aholi yukumli kasalliklar bilan, ayniksa, kishlok joylarda kasallanishini kamaytirish;
–demografik vaziyatni, soglikni saklash tizimi va davlat tomonidan ta`minlashni rivojlantirishda kishilarni joylashtirishning uziga xos tomonlarini etarli darajada xisobga olish zarurati.
Ushbu muammolarni echish soglikni saklash tizimi oldida turgan dolzarb vazifalar xisoblanadi.