Samarqand davlat universiteti turaev b. X., Nizamov a. N

Asosiy nazariy holatlar 
Boylik. Sismondi Smit va uning burjua namoyandalari tomonidan ilgari 
surilgan boylik nazariyasidan farq qiluvchi nazariyaga ega bo`lgan. “Adam Smit 
bilan birgalikda, - deb yozgan edi u, fikrimizcha, mehnat boylik kelib chiqishining 
yagona manbaidir, ammo biz buning qatorga milliy boylik o`sishi, faqatgina millat 
ravnaqi o`sishi bilan birgalikda yuz berishi kerak deb hisoblaymiz”. 
Sismondining fikricha, Smit, jamiyatni faqat insonning iqtisodiy shaxslar summasi 
sifatida qabul qilib, barcha xususiy boyliklar summasi milliy boylik summasini 
tashkil etadi deb xato qilgan, Chunki buning oqibatida, ijtimoiy tengsizlik yuzaga 
keladi. Sismondining ta`kidlashicha, Shunday tartibga qarab harakat qilish kerakki, 
bu tartib, boyga ham, kambahalga ham bir - xil darajada ravnaq, shodlik va tinchlik 
olib kelsin. 
Narx va taqsimlanish. Sismondi, narx mehnat nazariyasini ilgari surib, 
mehnat boylikning yagona manbai deb ta`kidlagan. Shu bilan birgalikda, 
mehnatning jamiyat uchun zarur xarajatlariga bahoni faqatgina ishlab chiqarish 
nuqtai nazaridan belgilagan. Smit va Rikardodan farqli o`laroq, u narxni talab va 
taklif mutanosibligi sifatida qabul qilib, narx butun jamiyat talabi va mazkur 
talabni qondirishi mumkin bo`lgan mehnat miqdori mutanosibligi deb belgilagan. 
Sismondining daromadlarni taqsimlash nazariyasi mehnat tannarxi 
nazariyasidan kelib chiqadi. Uning ta`kidlashicha, o`z mehnati mahsuliga xo`jayin 
bo`lgan ishlab chiqaruvchi manfaatlariga asoslangan kichik tovar ishlab 
chiqarishdan farqli o`laroq, kapitalizm sharoitida ish haqi ishchi mehnatining 
qirqma mahsulidir, Chunki kapitalist ishchiga uning mehnati uchun etarli 
darajadagi kompensatsiyani ta`minlab bermaydi, aksincha, uning hayoti uchun 
zarur bo`lgan eng zarur vositalarni beradi xolos. Shunday qilib, Sismondining 
fikricha, daromad, ishchi haqqini o`g`irlashdan boshqa hech narsa emas. Aynan 

---

65 
Shunday fikr, er rentasiga ham tegishlidir, ammo Smit fikriga tayangan holda, 
Sismondi rentani er haqqi deb tushunadi, Chunki er ishlab chiqarish kuchiga ega.