Samarqand davlat

1.8-misol. Oqim sirt yuzasi bilan o„zaro ta‟sir qilganda, oqim jarayonlarining o„xshashligi (to„siqlar atrofidagi oqim, kanallardagi oqim) Reynolds mezonsi (Re) bilan va erkin sirt bilan suyuqlik oqimining o„xshashligi Froud mezonsi (Fr) bilan aniqlanadi:

𝑅𝑒 =
𝑤 · 𝐿
_ ; 𝐹𝑟 =
g · 𝐿
_𝑤2 , (1.1)

bunda w - chiziqli oqim tezligi; L - o„lcham; g – erkin tushish tezligi;
 - kinematik yopishqoqlik koeffitsienti.
Oqim jarayonida ikkala mezon ham muhim bo„lgan juda keng tarqalgan holatni ko„rib chiqaylik. Modellashtirishda ekzotik yo„llardan borish maqsadga muvofiq emas deb hisoblanadi - g va  ning o„zgartirishi bir necha martaga. Modelning o„lchamlari asl nusxadan n martaga kichik bo„lganda, asl va modeldagi Reynolds mezonining tengligi uchun oqim tezligini n barobarga oshirish, Froud mezonining tengligi uchun esa tezlikni n/2 marta kamaytirish kerak bo„ladi. Agar modelning o„lchami asliga teng bo„lsa, bir vaqtning o„zida ikkala shartga ham rioya qilish n = 1 da mumkin.
1.8-misolda o„xshashlik faqat ikkita mezon bilan aniqlanadi (albatta geometrik o„xshashlik ham nazarga olinadi). Ammo kimyoviy jarayonlarning aksariyatini sistemalar tashkil qiladi, ularning quyi sistemalari bir qancha jarayonlar bo„lib, ularning har biri o„ziga xos o„xshashlik shartlarini talab qiladi. Ko„p holatlarda reaksiya murakkab va uning har bir bosqichi o„ziga xos tarzda konsentratsiya va temperaturaga bog„liq; reaksiyaning borishiga issiqlikning chiqishi (yoki yutilishi) va uning tashilishi, moddaning tashilishi va oqim tezligi kuchli ta‟sir ko„rsatadi. Faqat yetarli darajada juda oddiy holatlarda, jarayonni amalga oshirish sharoitlarini shakllantirish mumkin, bunda masshtablashni amalga oshirish imkoniyati mavjud. Bu ko„pincha aralashtirgichli qurilmalarda juda sekin reaksiyalarni amalga oshirishda sodir bo„ladi. Boshqa ko„plab hollarda masshtablashda o„xshashlikka erishish mumkin emas.
Haqiqatan ham, quyidagi sharoitda geometrik jihatdan asl va modelga o„xshash kimyoviy reaksiyaning borishini solishtirib ko„raylik: reaktorda ekzotermik reaksiya o„tkaziladi, ajraladigan issiqlik tashqi sirtdan chiqariladi, bunda konsentratsiya va temperatura reaktorning berilgan qismida asl va model uchun bir xil (bu parametrlardagi farqlar reaksiyaning turli bosqichlarida turlicha ta‟sir ko„rsatadi va o„xshashlikni buzmaslik uchun ular bir xil bo„lishi kerak).
Ushbu sharoitda vaqt birligi ichida chiqarilgan issiqlik miqdori reaksiya sodir bo„ladigan hajmga, chiqariladigan issiqlik miqdori issiqlik
almashgich yuzasiga proporsiognal. Chiqariladigan va ajraladigan issiqlik miqdorlari o„rtasidagi nisbat sirt yuzasining hajmga nisbatidan aniqlanadi. O„xshash shakllarning sirtlari o„lcham kattaligining kattaliklarining kvadratlariga, hajmlari esa kubiklariga proporsional. Kvadrat kattalikni kubga bo„lib, solishtirma sirt jismning o„lchamiga teskari proporsional ekanligini ko„ramiz. Solishtirma sirt katta o„lchamli asl nusxada kichik modelga qaraganda ancha kichik. Modeldagi jarayonni amalga oshirayotgandaga asosiy maqsad shundan iboratki, reaksiya aralashmasini sovitmasdan turib katta sirtdan juda ko„p issiqlikni yo„qotmaslikdir. Asl nusxada esa reaktorni haddan tashqari qizib ketmasligidan xavotirda bo„lamiz: katta miqdordagi ajralgan issiqlikni chiqarib yuborish uchun kichik solishtirma sirt etarli emas.