Samarqand iqtisodiyot va servis instituti bektemirov a. B., Ruzibayeva n. X., Аzimova r. I

ICOR = I: ∆YAIM 

bu yerda:

I – o‗tgan yilda YAIMda investitsiyalarning ulushi;
∆YAIM – yalpi ichki mahsulotning o‗tgan yilga nisbatan qo‗shimcha o‗sish 
sur‘ati. 
O‗zbekiston iqtisodiyoti uchun ICOR ko‗rsatkichi darajasini quyidagi jadval 
orqali ko‗rish mumkin.
8.3-jadval 
O„zbekiston iqtisodiyoti uchun ICOR ko„rsatkichlari
75

 
 
Yillar 
Yalpi investitsiyaning 
yalpi ichki mahsulotga 
nisbati, foiz hisobida 
YAIMning 
qo„shimcha o„sish 
sur‟ati, foiz hisobida 
ICOR (YAIM qo„shimcha 
o„sishining kapital 
sig„imkorligi) 
2012 
25 
8,5 
2,7 
2013 
23,9 
8,3 
3,01 
2014 
22,9 
8,2 
2,9 
2015 
23 
8 
2,8 
2016 
23,3 
8,1 
2,8 
2017 
23,4 
8,0 
2,9 
Tahlil etilayotgan davrda YAIMning kapital sig‗imkorligini aks ettiruvchi 
IKOR samaradorligi ko‗rsatkichi Jahon banki ma‘lumotlariga ko‗ra, ushbu 
ko‗rsatkich rivojlangan mamlakatlarda 2,4 ga teng
76
. 2017 yilga kelib bu ko‗rsatkich 
2,9 ni tashkil etdi. ICOR koeffitsiyentini hisoblash uslubiyotiga asoslanib, daromad 
o‗sishining kapitalga nisbati ko‗rsatkichi o‗tgan yilgi yalpi investitsiyalarning 
(YAIMga nisbatan foizda) joriy yildagi YAIMning o‗sish sur‘atiga nisbati sifatida 
aniqlanadi. Lo‗nda qilib aytganda, o‗tgan yilgi investitsiyalar hajmi joriy yildagi 
75
Jadval O‗zbekiston Davlat statistika qo‗mitasining ma‘lumotlari asosida tuzilgan. 
76
Vaxabov A.V., Xajibakiev Sh.X., Muminov N.G. Xorijiy investitsiyalar. O‗quv qo‗llanma. – T.: «Moliya», 2010. – 
B. 170.

---

180 
YAIMning o‗sishida o‗z natijasini beradi. Jahon amaliyotida iqtisodiy o‗sishning 
ijobiy sur‘atini ta‘minlash uchun bu ko‗rsatkichning nisbati 3/1 hisoblanadi. Bu 
ko‗rsatkich qanchalik kichik bo‗lsa, shunchalik ahamiyatli (ijobiy) hisoblanadi. 
Investitsiya mablag‗lari samaradorligini aniqlab beruvchi ko‗rsatkichlar va ularning 
tizimlari talaygina. Ular ichida hisoblanishi nuqtai nazaridan qulay bo‗lgan ICOR 
ko‗rsatkichidan, mamlakatimiz iqtisodiyotiga, umuman, real sektorga yo‗naltirilgan 
investitsiyalar samaradorligini aniqlashda foydalanamiz. 
Mamlakatning investitsiya muhitini baholash borasida turli nazariy va amaliy 
yondashuvlar mavjud. Ushbu yondashuvlar bir-biridan investitsiya muhitini tashkil 
etuvchi omillarni to‗liq yoki qisman qamrab olishi bilan farq qiladi. Aytish joizki, 
«Standart & Poor‘s», «Moody‘s» va «Fitch ibca» jahondagi eng yirik reyting 
agentliklardan hisoblanib, ular emitentning qarz majburiyatlarini ko‗rsatilgan 
muddatda va to‗laqonli bajara olish imkoniyatlari va emitentlarning kredit bera olish 
qobiliyatiga baho beradilar.
Agentliklar tomonidan ishlab chiqilgan va tuzilgan reytinglar mamlakat 
investitsiya muhitini ma‘lum darajada baholash imkonini beradi. Masalan, «Standart 
& Poor‘s» uslubiyotiga ko‗ra, uzoq muddatli reyting eng yuqori «AAA» 
ko‗rsatkichidan eng quyi «D» ko‗rsatkich oralig‗ida o‗zgarib boradi. «AA» dan 
«KKK» ko‗rsatkichigacha bo‗lgan oraliq reytingi «musbat» (+) yoki «manfiy» (-) 
belgilar bilan to‗ldirib borilishi mumkin va ular asosiy ko‗rsatkichlarga tegishli 
bo‗lgan oraliq ko‗rsatkichlar hisoblanadi. Qarz majburiyatlarini bajarish sifati 
reytingning quyidagi ko‗rsatkichlari orqali baholanadi: 
– AAA – qarz majburiyatlarini ko‗rsatilgan muddatda va to‗liq bajarishning 
eng yuqori qobiliyatini aks ettiradi; 
– AA – qarz majburiyatlarini ko‗rsatilgan muddatda va to‗liq bajarishning 
yuqori qobiliyatini anglatadi; 
– A – qarz majburiyatlarini o‗z vaqtida va to‗liq bajarishning nisbatan yuqori 
qobiliyati, ammo tijorat, moliya va iqtisodiy sharoitlardagi salbiy o‗zgarishlar 
ta‘sirini ifodalaydi; 

---

181 
– BBB – qarz majburiyatlarini o‗z vaqtida va to‗liq bajarishning etarli 
darajadagi qobiliyati bo‗lib, moliya va iqtisodiy sharoitlardagi salbiy o‗zgarishlar 
ta‘sirining yuqori darajada sezilishini ifodalaydi; 
– B – moliya va iqtisodiy sharoitlardagi salbiy o‗zgarishlar ta‘sirining keskin 
sezilishi hamda qarz majburiyatlarini ko‗rsatilgan muddatda va to‗liq bajarish 
imkonining mavjudigini bildiradi; 
– CCC – emitentning qarz majburiyatlarini bajarmaslik ehtimolining 
mavjudligi bo‗lib, qarz majburiyatlarining o‗z vaqtida bajarilishi qulay tijorat, 
moliyaviy va iqtisodiy shart-sharoitlar bilan belgilanadi; 
– CC – hozirgi davrda emitentning qarz majburiyatlarini bajarmaslik 
ehtimolining yuqori ekanligini ifodalaydi; 
– C – emitentga nisbatan bankrotlik yoki protsedurasi qo‗zg‗atilgan holda 
to‗lovlar yoki qarz majburiyatlarining bajarilishi davom etayotganligini bildiradi; 
– CD – boshqa qarz majburiyatlarini ko‗rsatilgan muddatda va to‗liq 
to‗lanayotgan sharoitda ushbu qarz majburiyati bo‗yicha tanlanma defolt 
mavjudligini aks ettiradi; 
– D – qarz majburiyatlari bo‗yicha defoltni ifodalaydi. 
– «AAA», «AA», «A» va «BBB» kategoriyalari reytingi investitsion klass 
reytinglari hisoblanib, «BB», «B», «CCC», «CC» va «C» kategoriyalari reytingi 
spekulyativ klassga ma‘lum darajada kiradi. Kredit reytinglarini ishlab chiqishning 
asosiy tashkiliy qismi ularning o‗zgarishini prognozlash hisoblanadi.
Prognozning quyidagi tavsiflari keng qo‗llaniladi: «ijobiy» (reytingning 
ko‗tarilishi ehtimoli), «salbiy» (reytingning pasayishi ehtimoli) va «barqaror» 
(reytingning o‗zgarishi kuzatilmaydi). Reyting agentliklari tomonidan reyting 
o‗zgarishi tendensiyalarini aniqlash murakkab bo‗lgan holatda «rivojlanayotgan» 
prognoz tavsifidan foydalaniladi va u reytingning ko‗tarilishi yoki pasayishi ehtimoli 
borligini anglatadi.