Samarqand iqtisodiyot va servis instituti bektemirov a. B., Ruzibayeva n. X., Аzimova r. I

18.2 – rasm. Risklarni boshqarish tamoyillari 
Barkamollik tamoyili risklarni boshqarish jarayonida tashkilotni yo‗qotish va 
yo‗qotishlardan himoya qilish uchun barcha mavjud vositalar, usullar va choralardan 
foydalanish kerakligini anglatadi. 
O‘z vaqtida qabul qilish tamoyili korxonaning barqaror va daromadli ishlashini 
ta‘minlash bo‗yicha chora-tadbirlarning proaktiv xususiyatini ta‘minlaydi. 
O‘zaro hamkorlik va muvofiqlashtirish tamoyili, innovatsion korxonaning 
barcha manfaatdor idoralari va xizmatlari risklarni boshqarish jarayonida ishtirok 
etishlari kerak, risklarni boshqarish samaradorligi faqat tavakkalchiliklarni 
boshqarish bo‗yicha umumiy harakatlar muvofiqlashtirilganda amalga oshiriladi. 
Qonuniylik tamoyili risklarni boshqarish jarayonida tashkilot barqarorlikni 
ta‘minlash uchun faqat huquqiy usul va uslublardan foydalanishni anglatadi. Bundan 
tashqari, korxonada tavakkalchiliklarni boshqarish bo‗yicha tadbirlar tadbirkorlik 
innovatsiyalari, axborot xavfsizligi, xususiy xavfsizlik sohasidagi davlat qonunlarni, 
shuningdek davlat organlari tomonidan tasdiqlangan boshqa normativ hujjatlarni 
hisobga olgan holda amalga oshirilishi kerak. 
RISKLARNI BOSHQARISH 
TAMOYILLARI 
Barkamollik tamoyili 
O‘z vaqtida bo‘lish tamoyili 
O‘zaro ta‘sir va 
muvofiqlashtirish tamoyili 
Qonuniylik tamoyili 
Faoliyat tamoyili 
Iqtisodiy asoslanganlik tamoyili 
Ixtisoslik tamoyili 

---

371 
Faoliyat tamoyili xatarlarni boshqarish jarayonida innovatsion tashkilot 
manfaatlarini himoya qilish yetarli darajada qat‘iylik va barcha mumkin bo‗lgan usul 
va vositalar bilan amalga oshirilishi kerakligini anglatadi. 
Iqtisodiy maqsadga muvofiqlik tamoyili xatarlarni boshqarishda xavfning 
yuzaga kelishi mumkin bo‗lgan zararining solishtirilishini va korxona tomonidan 
ushbu zararni neytrallashtirish yoki minimallashtirishni ta‘minlash harajatlarini 
taqqoslashni nazarda tutadi. 
Ixtisoslashuv tamoyili risklarni boshqarish yoki ularni amalga oshirish 
oqibatlarini bartaraf etish uchun eng yaxshi imkoniyatga ega bo‗lgan 
ixtisoslashtirilgan tashkilotlarning tavakkalchiliklarni boshqarishida qo‗llaniladigan 
muayyan chora-tadbirlar va vositalarni ishlab chiqishda va amalga oshirishda 
qatnashishni nazarda tutadi. 
Kapital qo‗yilmalardagi risklarni kamaytirish va yo‗q qilish usullariga murojaat 
qilsak, birinchi navbatda, eng keng tarqalgan usulni – har xil risk va rentabellik 
ko‗rsatkichlariga ega bo‗lgan turli xil loyihalar orasida kapital qo‗yilmalarni 
diversifikatsiya qilish yoki taqsimlashni ta‘kidlash kerak. Bu sizga bir vaqtning 
o‗zida bir nechta investitsiyalarni jamlashning o‗rniga, bir nechta riskli aktivlarning 
egasi bo‗lish imkonini beradi
120
. Venchur kapitalini diversifikatsiya qilish bir necha 
usullardan biri bilan amalga oshirilishi mumkin: 
- rivojlanishning turli bosqichlaridagi loyihalarga, shuningdek, sohalarga 
yo‗naltirilgan investitsiyalarni diversifikatsiya qilish (ma‘lum bir sohaning 
loyihalarida ixtisoslashmagan universal fondlar uchun); 
- loyihalarni bosqichma-bosqich moliyalashtirish (transhlar); 
- loyihalarni birgalikda moliyalashtirish uchun boshqa investorlarni jalb qilish 
(yoki xavfni tarqatish), bu ular bilan xatarlarni bo‗lishishga imkon beradi va 
aksiyadorlik jamiyatlari, moliyaviy-sanoat guruhlari yaratilishi mumkin, boshqa 
sarmoyadorlar bilan fondlar hatto aksiyalar almashishi, turli uyushmalar va boshqa 
tashkilotlarga qo‗shilishlari mumkin. Eng oddiy usul – bu yuqori darajadagi riskga 
ega bo‗lgan loyihani moliyalashtirishdan qochish yoki rad etish. Biroq, bu usul 
120
I.I.Xaxonova. Razvitiye metodiki upravleniya finansovimi riskami//Fundamentalnie issledovaniya. № 6-1. 2012. 

---

372 
venchur moliyalashtirishning "xavfli" xususiyatiga zid keladi, chunki yuqori risk 
darajasi odatda kutilayotgan daromadning yuqori darajasi bilan bog‗liq. 
Sarmoyadorlar loyiha xavfining mumkin bo‗lgan manbalari to‗g‗risida oldindan 
ma‘lumotga ega bo‗lgan hollarda, ular faoliyatning muayyan sohasini 
mahalliylashtirish va boshqarish usulidan foydalanishlari mumkin. Ushbu usulni 
innovatsiyalarni venchur moliyalashtirish uchun qo‗llash deyarli mumkin emas, 
ammo uni boshqa ba‘zi usullar, masalan, limitlash bilan birgalikda qo‗llash mumkin. 
Limit qo‗yish – bu bitta kompaniyaga (loyihaga) investitsiyalarning mumkin bo‗lgan 
maksimal miqdorini aniqlash. Ushbu usul ko‗pincha fond siyosatining bir qismidir, 
masalan, bitta kompaniyaga 2 mln. doll.dan ortiq mablag‗ kiritmaslik va salbiy 
natijalar yuzaga kelgan taqdirda ushbu jamg‗armaning katta yo‗qotishlarga yo‗l 
qo‗ymasligi. 
Sarmoyadorlar tomonidan qo‗llaniladigan risklarni kamaytirishning yana bir 
usuli moliyaviy zahira usuli (risklarni saqlash, kompensatsiya usuli) bo‗lib, u faol 
mablag‗lar va to‗plangan zahira summalarining ulushini hisoblashga asoslanadi, bu 
nisbat fond tomonidan moliyalashtiriladigan loyihalar soniga ham bog‗liq. Investor 
tomonidan yaratilgan zahira barcha loyihalarning yo‗qotishlarini qoplamasligi kerak, 
ammo ba‘zi loyihalar buzilgan taqdirda sug‗urtani ta‘minlashi va fondning qisqa 
muddatda "suzishi" kerak. Ushbu usul venchur kapital firmalarida keng tarqalgan 
emas, chunki qoida tariqasida venchur kapital fondida sezilarli bo‗sh pul mablag‗lari 
mavjud emas, uning mablag‗lari muomalada faol ishtirok etishi kerak va bunday 
zahirani yaratishni yo‗qotilgan foyda deb hisoblash mumkin.